Szukaj poza portalem:
3 zasobów
Katalog zasobów Gimnazjum Biologia Punkt podstawy programowej VI.4.1
Podstawa programowa do przedmiotu: Biologia
- IZwiązki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystanie energii
- 1Uczeń wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów i wykazuje kluczową rolę węgla dla istnienia życia (12)
- 2Uczeń przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów (3)
- 3Uczeń wyróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w żywych organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole mineralne) oraz przedstawia ich funkcje (16)
- 4Uczeń przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych procesów oraz określa warunki ich przebiegu (10)
- 5Uczeń wymienia czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych; ocenia, czy dany organizm jest samożywny czy cudzożywny (0)
- IIBudowa i funkcjonowanie komórki
- 1Uczeń dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki i rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub po opisie) podstawowe elementy budowy komórki (błona komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa) (26)
- 2Uczeń przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki (14)
- 3Uczeń porównuje budowę komórki bakterii, roślin i zwierząt, wskazując cechy umożliwiające ich rozróżnienie (13)
- IIISystematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów
- 1Uczeń uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej (system jako sposób katalogowania organizmów, jednostki taksonomiczne, podwójne nazewnictwo) (6)
- 2Uczeń posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów (4)
- 3Uczeń wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów zbudowanych z komórek (41)
- 4Uczeń podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju (25)
- 5Uczeń przedstawia podstawowe czynności życiowe organizmu jednokomórkowego na przykładzie wybranego protista samożywnego (np. eugleny) i cudzożywnego (np. pantofelka) (26)
- 6Uczeń przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka (18)
- 7Uczeń wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela grzybów na podstawie obecności tych cech; wskazuje miejsca występowania grzybów (w tym grzybów porostowych) (15)
- 8Uczeń obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wyżej grup oraz identyfikuje (148)
- 9Uczeń wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstrzedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech (335)
- 10Uczeń porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju (180)
- 11Uczeń przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka (118)
- IVEkologia
- 1Uczeń przedstawia czynniki środowiska niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów w środowisku lądowym i wodnym (1)
- 2Uczeń wskazuje, na przykładzie dowolnie wybranego gatunku, zasoby, o które konkurują jego przedstawiciele między sobą i z innymi gatunkami, przedstawia skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej (7)
- 3Uczeń przedstawia, na przykładzie poznanych wcześniej roślinożernych ssaków, adaptacje zwierząt do odżywiania się pokarmem roślinnym; podaje przykłady przystosowań roślin służących obronie przed zgryzaniem (3)
- 4Uczeń przedstawia, na przykładzie poznanych wcześniej mięsożernych ssaków, adaptacje drapieżników do chwytania zdobyczy; podaje przykłady obronnych adaptacji ich ofiar (6)
- 5Uczeń przedstawia, na przykładzie poznanych pasożytów, ich adaptacje do pasożytniczego trybu życia (7)
- 6Uczeń wyjaśnia, jak zjadający i zjadani regulują wzajemnie swoją liczebność (0)
- 7Uczeń wykazuje, na wybranym przykładzie, że symbioza (mutualizm) jest wzajemnie korzystna dla obu partnerów (5)
- 8Uczeń wskazuje żywe i nieożywione elementy ekosystemu; wykazuje, że są one powiązane różnorodnymi zależnościami (9)
- 9Uczeń opisuje zalewności pokarmowe (łańcuchy i sieci pokarmowe) w ekosystemie, rozróżnia producentów, konsumentów i destruentów oraz przedstawia ich rolę w obiegu materii i przepływie energii przez ekosystem (12)
- VBudowa i funkcjonowanie organizmu roślinnego na przykładzie rośliny okrytozalążkowej
- 1Uczeń wymienia czynności życiowe organizmu roślinnego (8)
- 2Uczeń identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje (127)
- 3Uczeń wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji (tkanka twórcza, okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca, przewodząca) (25)
- 4Uczeń rozróżnia elementy budowy kwiatu (okwiat: działki kielicha i płatki korony oraz słupkowie, pręcikowie) i określa ich rolę w rozmnażaniu płciowym (75)
- 5Uczeń przedstawia budowę nasienia (łupina nasienna, bielmo, zarodek) oraz opisuje warunki niezbędne do procesu kiełkowania (temperatura, woda, tlen) (13)
- 6Uczeń podaje przykłady różnych sposobów rozsiewania się nasion i przedstawia rolę owocu w tym procesie (26)
- VIBudowa i funkcjonowanie organizmu człowieka.
- 1Tkanki, narządy, układy narządów
- 1Uczeń opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów) (2)
- 2Uczeń podaje funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej i kostnej oraz przedstawia podstawowe cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji (7)
- 3Uczeń opisuje budowę, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów: ruchu, pokarmowego, oddechowego, krążenia, wydalniczego, nerwowego, dokrewnego i rozrodczego (2)
- 2Układ ruchu
- 1Uczeń wykazuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w prawidłowym funkcjonowaniu układu ruchu (0)
- 2Uczeń wymienia i rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, według opisu itd.) elementy szkieletu osiowego, obręczy i kończyn (0)
- 3Uczeń przedstawia funkcje kości i wskazuje cechy budowy fizycznej i chemicznej umożliwiające ich pełnienie (0)
- 4Uczeń przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu i gęstości masy kostnej oraz określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała (1)
- 3Układ pokarmowy i odżywianie się
- 1Uczeń podaje funkcje poszczególnych części układu pokarmowego, rozpoznaje te części (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia związek ich budowy z pełnioną funkcją (6)
- 2Uczeń przedstawia źródła i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych (białka, tłuszcze, węglowodany, sole mineralne, woda) dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu (1)
- 3Uczeń przedstawia rolę i skutki niedoboru niektórych witamin (A, C, B6, B12, kwasu foliowego, D), składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) i aminokwasów egzogennych w organizmie (2)
- 4Uczeń przedstawia miejsce i produkty trawienia oraz miejsce wchłaniania głównych grup związków organicznych (2)
- 5Uczeń przedstawia rolę błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego oraz uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw (2)
- 6Uczeń wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia i aktywność fizyczna, pora roku itp.), oraz podaje korzyści z prawidłowego odżywiania się (3)
- 7Uczeń oblicza indeks masy ciała oraz przedstawia i analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odżywiania (otyłość lub niedowaga oraz ich następstwa) (0)
- 4Układ oddechowy
- 1Uczeń podaje funkcje części układu oddechowego, rozpoznaje je (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia związek ich budowy z pełnioną funkcją (3)
- 2Uczeń opisuje przebieg wymiany gazowej w tkankach i w płucach oraz przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych (1)
- 3Uczeń przedstawia czynniki wpływające na prawidłowy stan i funkcjonowanie układu oddechowego (aktywność fizyczna poprawiająca wydolność oddechową, niepalenie papierosów czynnie i biernie) (4)
- 5Układ krążenia
- 1Uczeń opisuje budowę i funkcje narządów układu krwionośnego i układu limfatycznego (6)
- 2Uczeń przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym (2)
- 3Uczeń przedstawia rolę głównych składników krwi (krwinki czerwone i białe, płytki krwi, osocze) oraz wymienia grupy układu krwi AB0 oraz Rh (4)
- 4Uczeń przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krążenia (13)
- 5Uczeń przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa (1)
- 6Układ odpornościowy
- 1Uczeń opisuje funkcje elementów układu odpornościowego (narządy: śledziona, grasica, węzły chłonne; komórki: makrofagi, limfocyty T, limfocyty B; cząsteczki: przeciwciała) (1)
- 2Uczeń rozróżnia odporność swoistą i nieswoistą, naturalną i sztuczną, bierną i czynną (0)
- 3Uczeń porównuje działanie surowicy i szczepionki; podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych oraz ocenia ich znaczenie (1)
- 4Uczeń opisuje konflikt serologiczny Rh (0)
- 5Uczeń wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów, i podaje przykłady narządów, które można przeszczepiać (0)
- 6Uczeń przedstawia znaczenie przeszczepów, w tym rodzinnych, oraz zgody na transplantację narządów po śmierci (0)
- 7Układ wydalniczy
- 8Układ nerwowy
- 1Uczeń opisuje budowę i funkcje ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego (15)
- 2Uczeń porównuje rolę współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego (10)
- 3Uczeń opisuje łuk odruchowy, wymienia rodzaje odruchów oraz przedstawia rolę odruchów warunkowych w uczeniu się (13)
- 4Uczeń wymienia czynniki wywołujące stres oraz podaje przykłady pozytywnego i negatywnego działania stresu (3)
- 5Uczeń przedstawia sposoby radzenia sobie ze stresem (1)
- 9Narządy zmysłów
- 1Uczeń przedstawia budowę oka i ucha oraz wyjaśnia sposób ich działania (9)
- 2Uczeń przedstawia rolę zmysłu równowagi, zmysłu smaku i zmysłu węchu i wskazuje lokalizację odpowiednich narządów i receptorów (3)
- 3Uczeń przedstawia przyczyny powstawania oraz sposób korygowania wad wzroku (krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm) (0)
- 4Uczeń przedstawia wpływ hałasu na zdrowie człowieka (3)
- 5Uczeń przedstawia podstawowe zasady higieny narządów wzroku i słuchu (5)
- 10Układ dokrewny
- 1Uczeń wymienia gruczoły dokrewne, wskazuje ich lokalizację i przedstawia podstawową rolę w regulacji procesów życiowych (2)
- 2Uczeń przedstawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów (1)
- 3Uczeń przedstawia antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu (2)
- 4Uczeń wyjaśnia, dlaczego nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować środków lub leków hormonalnych (np. tabletek antykoncepcyjnych, sterydów) (0)
- 11Skóra
- 1Uczeń podaje funkcje skóry, rozpoznaje elementy jej budowy (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia jej cechy adaptacyjne do pełnienia funkcji ochronnej, zmysłowej (receptory bólu, dotyku, ciepła, zimna) i termoregulacyjnej (9)
- 2Uczeń opisuje stan zdrowej skóry oraz rozpoznaje niepokojące zmiany na skórze, które wymagają konsultacji lekarskiej (3)
- 12Rozmnażanie i rozwój
- 1Uczeń przedstawia budowę i funkcje narządów płciowych (męskich i żeńskich) oraz rolę gamet w procesie zapłodnienia (17)
- 2Uczeń opisuje etapy cyklu miesiączkowego kobiety (4)
- 3Uczeń przedstawia przebieg ciąży i wyjaśnia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu (1)
- 4Uczeń przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka (3)
- 5Uczeń przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową (2)
- VIIStan zdrowia i choroby
- 1Uczeń przedstawia znaczenie pojęć „zdrowie” i „choroba” (zdrowie jako stan równowagi środowiska wewnętrznego organizmu, zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne; choroba jako zaburzenie tego stanu) (2)
- 2Uczeń przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych (tytoń, alkohol), narkotyków i środków dopingujących oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków (zwłaszcza oddziałujących na psychikę) (12)
- 3Uczeń wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób; w szczególności przedstawia drogi zakażenia się wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV, zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez te wirusy oraz przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia; (104)
- 4Uczeń przedstawia czynniki sprzyjające rozwojowi choroby nowotworowej (np. niewłaściwa dieta, tryb życia, substancje psychoaktywne, promieniowanie UV) oraz podaje przykłady takich chorób (8)
- 5Uczeń przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych (0)
- 6Uczeń uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych (np. badania stomatologiczne, podstawowe badania krwi i moczu, pomiar pulsu i ciśnienia krwi) (4)
- 7Uczeń analizuje informacje dołączane do leków oraz wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych oraz dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniem lekarza (dawka, godziny przyjmowania leku i długość kuracji) (2)
- 8Uczeń przedstawia podstawowe zasady higieny (45)
- 9Uczeń analizuje związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu, w szczególności wpływ na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz odporność organizmu (0)
- VIIIGenetyka
- 1Uczeń przedstawia znaczenie biologiczne mitozy i mejozy, rozróżnia komórki haploidalne i diploidalne, opisuje budowę chromosomu (chromatydy, centromer), rozróżnia autosomy i chromosomy płci (34)
- 2Uczeń przedstawia strukturę podwójnej helisy DNA i wykazuje jej rolę w przechowywaniu informacji genetycznej i powielaniu (replikacji) DNA (18)
- 3Uczeń przedstawia sposób zapisywania i odczytywania informacji genetycznej (kolejność nukleotydów w DNA, kod genetyczny); wyjaśnia różnicę pomiędzy informacją genetyczną a kodem genetycznym (15)
- 4Uczeń przedstawia zależność pomiędzy genem a cechą (16)
- 5Uczeń przedstawia dziedziczenie cech jednogenowych, posługując się podstawowymi pojęciami genetyki (fenotyp, genotyp, gen, allel, homozygota, heterozygota, dominacja, recesywność) (29)
- 6Uczeń wyjaśnia dziedziczenie grup krwi człowieka (układ AB0, czynnik Rh) (1)
- 7Uczeń przedstawia dziedziczenie płci u człowieka i podaje przykłady cech człowieka sprzężonych z płcią (hemofilia, daltonizm) (5)
- 8Uczeń podaje ogólną definicję mutacji oraz wymienia przyczyny ich wystąpienia (mutacje spontaniczne i wywołane przez czynniki mutagenne); podaje przykłady czynników mutagennych (2)
- 9Uczeń rozróżnia mutacje genowe (punktowe) i chromosomowe oraz podaje przykłady chorób człowieka warunkowanych takimi mutacjami (mukowiscydoza, zespół Downa) (2)
- IXEwolucja życia
- 1Uczeń wyjaśnia pojęcie ewolucji organizmów i przedstawia źródła wiedzy o jej przebiegu (12)
- 2Uczeń wyjaśnia na odpowiednich przykładach, na czym polega dobór naturalny i sztuczny, oraz podaje różnice między nimi (0)
- 3Uczeń przedstawia podobieństwa i różnice między człowiekiem a innymi naczelnymi jako wynik procesów ewolucyjnych (3)
- XGlobalne i lokalne problemy środowiska
- 1Uczeń przedstawia przyczyny i analizuje skutki globalnego ocieplenia klimatu (10)
- 2Uczeń uzasadnia konieczność segregowania odpadów w gospodarstwie domowym oraz konieczność specjalnego postępowania ze zużytymi bateriami, świetlówkami, przeterminowanymi lekami (7)
- 3Uczeń proponuje działania ograniczające zużycie wody i energii elektrycznej oraz wytwarzanie odpadów w gospodarstwach domowych (9)
- XIZalecane doświadczenia i obserwacje
- 1Uczeń planuje i przeprowadza doświadczenie
- 2Uczeń dokonuje obserwacji
- aMikroskopowe preparaty trwałe (np. tkanki zwierzęce, organizmy jednokomórkowe) i świeże (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąższ pomidora, liść moczarki kanadyjskiej, glony, pierwotniaki) (9)
- bZmiany tętna i ciśnienia krwi podczas spoczynku i wysiłku fizycznego (0)
- cObecność plamki ślepej na siatkówce oka (0)
- dPrzedstawiciele pospolitych gatunków roślin i zwierząt (34)
- eLiczebność, rozmieszczenie i zagęszczenie wybranego gatunku rośliny zielnej (0)
- INNEInne (175)
Płuca
Ilustracja przedstawia płuca.
Gimnazjum
Biologia
Szkoły ponadgimnazjalne
Biologia
Układ oddechowy człowieka
Ilustracja przedstawia układ oddechowy człowieka.
Gimnazjum
Biologia
Szkoły ponadgimnazjalne
Biologia
Komórka nabłonka migawkowego
Rola nabłonka migawkowego w procesie oczyszczania powietrza dostarczanego do płuc.
Gimnazjum
Biologia
1 z 1
