A
A
A
Zaloguj
Zarejestruj
Ta strona używa plików cookies. Pozostając na tej stronie, wyrażasz zgodę na korzystanie z plików cookies.
Dowiedz się więcej.
Nowa podstawa
Instytucje współpracujące
Wykaz podręczników
Kreator prezentacji
Wychowanie przedszkolne
Edukacja wczesnoszkolna
Szkoła podstawowa kl. 4-6
Gimnazjum
Szkoły ponadgimnazjalne
Wychowanie przedszkolne
Najnowsze
Najpopularniejsze
Pokaż wszystkie
Godzina wychowawcza
Wychowanie przedszkolne
Edukacja wczesnoszkolna
Najnowsze
Najpopularniejsze
Pokaż wszystkie
Edukacja matematyczna
Edukacja muzyczna
Edukacja plastyczna
Edukacja polonistyczna
Edukacja przyrodnicza
Edukacja społeczna
Etyka
Godzina wychowawcza
Inne
Język mniejszości narodowej lub etnicznej
Język obcy nowożytny
Język regionalny - język kaszubski
Religia
Wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna
Zajęcia komputerowe
Zajęcia techniczne
Szkoła podstawowa kl. 4-6
Najnowsze
Najpopularniejsze
Pokaż wszystkie
Etyka
Godzina wychowawcza
Historia i społeczeństwo
Inne
Język mniejszości narodowej lub etnicznej
Język obcy nowożytny
Język polski
Język regionalny - język kaszubski
Matematyka
Muzyka
Plastyka
Przyroda
Religia
Wychowanie do życia w rodzinie
Wychowanie fizyczne
Zajęcia komputerowe
Zajęcia techniczne
Gimnazjum
Najnowsze
Najpopularniejsze
Pokaż wszystkie
Biologia
Chemia
Edukacja dla bezpieczeństwa
Etyka
Fizyka
Geografia
Godzina wychowawcza
Historia
Informatyka
Inne
Język mniejszości narodowej lub etnicznej
Język obcy nowożytny
Język polski
Język regionalny - język kaszubski
Matematyka
Muzyka
Plastyka
Religia
Wiedza o społeczeństwie
Wychowanie do życia w rodzinie
Wychowanie fizyczne
Zajęcia artystyczne (przedmiot uzupełniający)
Zajęcia techniczne (przedmiot uzupełniający)
Szkoły ponadgimnazjalne
Najnowsze
Najpopularniejsze
Pokaż wszystkie
Biologia
Chemia
Edukacja dla bezpieczeństwa
Ekonomia w praktyce (przedmiot uzupełniający)
Etyka
Filozofia
Fizyka
Geografia
Godzina wychowawcza
Historia
Historia i społeczeństwo (przedmiot uzupełniający)
Historia muzyki
Historia sztuki
Informatyka
Inne
Język mniejszości narodowej lub etnicznej
Język obcy nowożytny
Język polski
Język regionalny - język kaszubski
Język łaciński i kultura antyczna
Matematyka
Podstawy przedsiębiorczości
Przedmioty zawodowe
Przyroda (przedmiot uzupełniający)
Religia
Wiedza o kulturze
Wiedza o społeczeństwie
Wychowanie do życia w rodzinie
Wychowanie fizyczne
Zajęcia artystyczne (przedmiot uzupełniający)
Wyszukaj w portalu
Więcej opcji...
Wszystkie zasoby
Biologia
Podstawa programowa
Znajdź zasoby zawierające
wszystkie słowa:
dowolne ze słów:
dokładnie to wyrażenie:
żadne ze słów:
Zawęź wyniki do
przedmiot nauczania:
Wychowanie przedszkolne
Wszystkie
Godzina wychowawcza
Wychowanie przedszkolne
Edukacja wczesnoszkolna
Wszystkie
Edukacja matematyczna
Edukacja muzyczna
Edukacja plastyczna
Edukacja polonistyczna
Edukacja przyrodnicza
Edukacja społeczna
Etyka
Godzina wychowawcza
Inne
Język mniejszości narodowej lub etnicznej
Język obcy nowożytny
Język regionalny - język kaszubski
Religia
Wychowanie fizyczne
Zajęcia komputerowe
Zajęcia techniczne
Wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna
Szkoła podstawowa kl. 4-6
Wszystkie
Etyka
Godzina wychowawcza
Historia i społeczeństwo
Inne
Język mniejszości narodowej lub etnicznej
Język obcy nowożytny
Język polski
Język regionalny - język kaszubski
Matematyka
Muzyka
Plastyka
Przyroda
Religia
Wychowanie do życia w rodzinie
Wychowanie fizyczne
Zajęcia komputerowe
Zajęcia techniczne
Gimnazjum
Wszystkie
Biologia
Chemia
Edukacja dla bezpieczeństwa
Etyka
Fizyka
Geografia
Godzina wychowawcza
Historia
Informatyka
Inne
Język mniejszości narodowej lub etnicznej
Język obcy nowożytny
Język polski
Język regionalny - język kaszubski
Matematyka
Muzyka
Plastyka
Religia
Wiedza o społeczeństwie
Wychowanie do życia w rodzinie
Wychowanie fizyczne
Zajęcia artystyczne (przedmiot uzupełniający)
Zajęcia techniczne (przedmiot uzupełniający)
Szkoły ponadgimnazjalne
Wszystkie
Biologia
Chemia
Edukacja dla bezpieczeństwa
Ekonomia w praktyce (przedmiot uzupełniający)
Etyka
Filozofia
Fizyka
Geografia
Godzina wychowawcza
Historia
Historia i społeczeństwo (przedmiot uzupełniający)
Historia muzyki
Historia sztuki
Informatyka
Inne
Język łaciński i kultura antyczna
Język mniejszości narodowej lub etnicznej
Język obcy nowożytny
Język polski
Język regionalny - język kaszubski
Matematyka
Podstawy przedsiębiorczości
Przedmioty zawodowe
Przyroda (przedmiot uzupełniający)
Religia
Wiedza o kulturze
Wiedza o społeczeństwie
Wychowanie do życia w rodzinie
Wychowanie fizyczne
Zajęcia artystyczne (przedmiot uzupełniający)
typ zasobu:
ćwiczenia
dokumenty dydaktyczne
e-książka
filmy i animacje
nagrania dzwiękowe
prezentacje multimedialne
scenariusze lekcji
strona WWW
testy
zdjęcia i ilustracje
licencja:
opublikowane na licencji Creative Commons
Wyszukiwanie podstawowe
Szkoły ponadgimnazjalne
1587
Biologia
1605
Chemia
123
Edukacja dla bezpieczeństwa
228
Ekonomia w praktyce (przedmiot uzupełniający)
71
Etyka
1135
Fizyka
984
Geografia
47
Godzina wychowawcza
588
Historia
80
Historia i społeczeństwo (przedmiot uzupełniający)
177
Historia muzyki
95
Historia sztuki
1144
Informatyka
68
Język łaciński i kultura antyczna
592
Język obcy nowożytny
1320
Język polski
632
Matematyka
415
Podstawy przedsiębiorczości
1078
Przedmioty zawodowe
89
Przyroda (przedmiot uzupełniający)
93
Religia
344
Wiedza o kulturze
226
Wiedza o społeczeństwie
105
Wychowanie fizyczne
Typ zasobu
wszystkie typy
148
ćwiczenia
6
dokumenty dydaktyczne
7
e-książka
308
filmy i animacje
50
prezentacje multimedialne
30
scenariusze lekcji
3
strona WWW
1035
zdjęcia i ilustracje
Szukaj poza portalem:
1
zasobów
Katalog zasobów
Szkoły ponadgimnazjalne
Biologia
Punkt podstawy programowej II.VI.1.3
Podstawa programowa do przedmiotu:
Biologia
I
Zakres podstawowy
1
Biotechnologia i inżynieria genetyczna
1
Uczeń przedstawia znaczenie biotechnologii tradycyjnej w życiu człowieka oraz podaje przykłady produktów uzyskiwanych jej metodami (np. wino, piwo, sery) (4)
2
Uczeń wyjaśnia, czym zajmuje się inżynieria genetyczna, oraz podaje przykłady jej zastosowania; wyjaśnia, co to jest „organizm genetycznie zmodyfikowany (GMO)” i „produkt GMO” (1)
3
Uczeń przedstawia korzyści dla człowieka wynikające z wprowadzania obcych genów do mikroorganizmów oraz podaje przykłady produktów otrzymywanych z wykorzystaniem transformowanych mikroorganizmów (2)
4
Uczeń przedstawia potencjalne korzyści i zagrożenia płynące ze stosowania roślin transgenicznych w rolnictwie oraz transgenicznych zwierząt w badaniach laboratoryjnych i dla celów przemysłowych (1)
5
Uczeń opisuje klonowanie ssaków (1)
6
Uczeń podaje przykłady wykorzystania badań nad DNA (sądownictwo, medycyna, nauka) (4)
7
Uczeń wyjaśnia, na czym polega poradnictwo genetyczne, oraz wymienia sytuacje, w których warto skorzystać z poradnictwa genetycznego i przeprowadzenia badań DNA (0)
8
Uczeń wyjaśnia istotę terapii genowej (0)
2
Różnorodność biologiczna i jej zagrożenia
1
Uczeń opisuje różnorodność biologiczną na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym; wskazuje przyczyny spadku różnorodności genetycznej, wymierania gatunków, zanikania siedlisk i ekosystemów (7)
2
Uczeń przedstawia podstawowe motywy ochrony przyrody (egzystencjalne, ekonomiczne, etyczne i estetyczne) (11)
3
Uczeń przedstawia wpływ współczesnego rolnictwa na różnorodność biologiczną (ciągle malejąca liczba gatunków uprawnych przy rosnącym areale upraw, spadek różnorodności genetycznej upraw) (5)
4
Uczeń podaje przykłady kilku gatunków, które są zagrożone lub wyginęły wskutek nadmiernej eksploatacji ich populacji (6)
5
Uczeń podaje przykłady kilku gatunków, które udało się restytuować w środowisku (7)
6
Uczeń przedstawia różnicę między ochroną bierną a czynną, przedstawia prawne formy ochrony przyrody w Polsce oraz podaje przykłady roślin i zwierząt objętych ochroną gatunkową (31)
7
Uczeń uzasadnia konieczność międzynarodowej współpracy w celu zapobiegania zagrożeniom przyrody, podaje przykłady takiej współpracy (np. CITES, „Natura 2000”, Agenda 21) (3)
3
Zalecane ćwiczenia, wycieczki i obserwacje. Uczeń wykonuje następujące ćwiczenia lub dokonuje obserwacji:
1
Uczeń wyszukuje (w domu, w sklepie spożywczym itd.) produkty uzyskane metodami biotechnologicznymi (0)
2
Uczeń na wycieczce do ogrodu zoologicznego, botanicznego lub muzeum przyrodniczego zaznajamia się z problematyką ochrony gatunków ginących (0)
3
Uczeń na wycieczce do najbliżej położonego obszaru chronionego zapoznaje się z problematyką ochrony ekosystemów (1)
II
Zakres rozszerzony
I
Budowa chemiczna organizmów
1
Zagadnienia ogólne
1
Uczeń przedstawia skład chemiczny organizmów, z podziałem na związki organiczne i nieorganiczne (12)
2
Uczeń wymienia pierwiastki biogenne (C, H, O, N, P, S) i omawia ich znaczenie; wyróżnia makro- i mikroelementy i omawia znaczenie makroelementów i wybranych mikroelementów (Mg, Ca, Fe, Na, K, I) (29)
3
Uczeń przedstawia rodzaje wiązań i oddziaływań chemicznych występujące w cząsteczkach biologicznych i ich rolę (3)
4
Uczeń wyjaśnia znaczenie wody dla organizmów, opierając się na jej właściwościach fizyczno-chemicznych (11)
5
Uczeń na podstawie wzorów strukturalnych i półstrukturalnych ustala przynależność danego związku organicznego o znaczeniu biologicznym do określonej grupy związków (1)
2
Węglowodany
1
Uczeń przedstawia budowę i podaje właściwości węglowodanów; rozróżnia monosacharydy (triozy, pentozy i heksozy), disacharydy i polisacharydy (5)
2
Uczeń przedstawia znaczenie wybranych węglowodanów (glukoza, fruktoza, galaktoza, ryboza, deoksyryboza, sacharoza, laktoza, maltoza, skrobia, glikogen, celuloza) dla organizmów (2)
3
Lipidy
1
Uczeń przedstawia budowę i znaczenie tłuszczów w organizmach (4)
2
Uczeń rozróżnia lipidy (fosfolipidy, glikolipidy, woski i steroidy, w tym cholesterol), podaje ich właściwości i omawia znaczenie (6)
4
Białka
1
Uczeń opisuje budowę aminokwasów (wzór ogólny, grupy funkcyjne) (7)
2
Uczeń przedstawia za pomocą rysunku powstawanie wiązania peptydowego (1)
3
Uczeń wyróżnia peptydy (oligopeptydy, polipeptydy), białka proste i białka złożone (2)
4
Uczeń przedstawia biologiczną rolę białek (1)
5
Uczeń opisuje strukturę 1-, 2-, 3- i 4-rzędową białek (3)
6
Uczeń charakteryzuje wybrane grupy białek (albuminy, globuliny, histony, metaloproteiny) (1)
7
Uczeń określa właściwości fizyczne białek, w tym zjawiska: koagulacji i denaturacji (0)
II
Budowa i funkcjonowanie komórki
1
Uczeń wskazuje poszczególne elementy komórki na schemacie, rysunku lub zdjęciu mikroskopowym, przedstawia podobieństwa i różnice między komórką prokariotyczną a eukariotyczną oraz między komórką roślinną, grzybową i zwierzęcą (19)
2
Uczeń opisuje błony komórki, wskazując na związek między budową a funkcją pełnioną przez błony (15)
3
Uczeń wyjaśnia przebieg plazmolizy w komórkach roślinnych, odwołując się do zjawiska osmozy (1)
4
Uczeń opisuje budowę i funkcje mitochondriów i chloroplastów, podaje argumenty na rzecz ich endosymbiotycznego pochodzenia (11)
5
Uczeń wyjaśnia rolę wakuoli, rybosomów, siateczki śródplazmatycznej (gładkiej i szorstkiej), aparatu Golgiego, lizosomów i peroksysomów w przemianie materii komórki (16)
6
Uczeń wymienia przykłady grup organizmów charakteryzujących się obecnością ściany komórkowej oraz omawia związek między jej budową a funkcją (3)
7
Uczeń opisuje sposoby poruszania się komórek i wykazuje rolę cytoszkieletu w ruchu komórek i transporcie wewnątrzkomórkowym (4)
8
Uczeń wykazuje znaczenie połączeń międzykomórkowych u organizmów wielokomórkowych (1)
III
Metabolizm
1
Enzymy
1
Uczeń podaje charakterystyczne cechy budowy enzymu białkowego (2)
2
Uczeń opisuje przebieg katalizy enzymatycznej (3)
3
Uczeń wyjaśnia, na czym polega swoistość enzymów; określa czynniki warunkujące ich aktywność (temperatura, pH, stężenie soli, obecność inhibitorów lub aktywatorów) (4)
4
Uczeń podaje przykłady różnych sposobów regulacji aktywności enzymów w komórce (inhibicja kompetycyjna i niekompetycyjna, fosforylacja/defosforylacja, aktywacja proenzymów) (2)
5
Uczeń wskazuje możliwość pełnienia funkcji enzymatycznych przez cząsteczki RNA (0)
2
Ogólne zasady metabolizmu
1
Uczeń wyjaśnia na przykładach pojęcia: „szlak metaboliczny”, „cykl przemian metabolicznych” (2)
2
Uczeń porównuje anabolizm i katabolizm, wskazuje powiązania między nimi (2)
3
Uczeń charakteryzuje związki wysokoenergetyczne na przykładzie ATP (1)
4
Uczeń porównuje zasadnicze przemiany metaboliczne komórki zwierzęcej i roślinnej (0)
5
Uczeń wskazuje substraty i produkty głównych szlaków i cykli metabolicznych (fotosynteza, etapy oddychania tlenowego, oddychanie beztlenowe, glikoliza, glukoneogeneza, rozkład kwasów tłuszczowych, synteza kwasów tłuszczowych, cykl mocznikowy) (2)
3
Oddychanie wewnątrzkomórkowe
1
Uczeń wymienia związki, które są głównym źródłem energii w komórce (1)
2
Uczeń wyjaśnia różnicę między oddychaniem tlenowym a fermentacją, porównuje ich bilans energetyczny (3)
3
Uczeń opisuje na podstawie schematów przebieg glikolizy, dekarboksylacji oksydacyjnej pirogronianu, cyklu Krebsa i łańcucha oddechowego; podaje miejsce zachodzenia tych procesów w komórce (2)
4
Uczeń wyjaśnia zasadę działania łańcucha oddechowego i mechanizm syntezy ATP (0)
4
Fotosynteza
1
Uczeń przedstawia proces fotosyntezy i jego znaczenie na Ziemi (1)
2
Uczeń określa rolę najważniejszych barwników biorących udział w fotosyntezie (0)
3
Uczeń na podstawie schematu analizuje przebieg zależnej od światła fazy fotosyntezy, przedstawia funkcje obu fotosystemów i wyjaśnia, w jaki sposób powstają NADPH i ATP (1)
4
Uczeń opisuje etapy cyklu Calvina i wskazuje je na schemacie, określa bilans tego cyklu (0)
IV
Przegląd różnorodności organizmów
1
Zasady klasyfikacji i sposoby identyfikacji organizmów
1
Uczeń rozróżnia (na schemacie) grupy mono-, para- i polifiletyczne (0)
2
Uczeń porządkuje hierarchicznie podstawowe rangi taksonomiczne (0)
3
Uczeń przedstawia związek między filogenezą organizmów a ich klasyfikacją (0)
4
Uczeń przedstawia na podstawie klasyfikacji określonej grupy organizmów jej uproszczone drzewo filogenetyczne (0)
5
Uczeń oznacza organizmy za pomocą klucza (0)
6
Uczeń opracowuje prosty dychotomiczny klucz do oznaczania określonej grupy organizmów lub obiektów (0)
2
Wirusy
1
Uczeń omawia podstawowe elementy budowy wirionu i wykazuje, że jest ona ściśle związana z przystosowaniem się do skrajnego pasożytnictwa (5)
2
Uczeń opisuje cykl życiowy bakteriofaga (lityczny i lizogeniczny) oraz wirusa zwierzęcego zachodzący bez lizy komórki (2)
3
Uczeń wyjaśnia, co to są retrowirusy i podaje ich przykłady (1)
4
Uczeń wymienia najważniejsze choroby wirusowe człowieka (WZW typu A, B i C, AIDS, zakażenie HPV, grypa, odra, świnka, różyczka, ospa wietrzna, polio, wścieklizna) i określa drogi zakażenia wirusami oraz przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób wirusowych (14)
3
Bakterie
1
Uczeń przedstawia różnorodność bakterii pod względem budowy komórki, zdolności do przemieszczania się, trybu życia i sposobu odżywiania się (fototrofizm, chemotrofizm, heterotrofizm) (6)
2
Uczeń przedstawia charakterystyczne cechy sinic jako bakterii prowadzących fotosyntezę oksygeniczną (tlenową) oraz zdolnych do asymilacji azotu atmosferycznego (0)
3
Uczeń wyjaśnia, w jaki sposób bakterie mogą przekazywać sobie informację genetyczną w procesie koniugacji (1)
4
Uczeń przedstawia rolę bakterii w życiu człowieka i w przyrodzie (przede wszystkim w rozkładzie materii organicznej oraz w krążeniu azotu) (2)
5
Uczeń wymienia najważniejsze choroby bakteryjne człowieka (gruźlica, czerwonka bakteryjna, dur brzuszny, cholera, wąglik, borelioza, tężec), przedstawia drogi zakażenia bakteriami oraz przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób bakteryjnych (10)
4
Protisty i rośliny pierwotnie wodne
1
Uczeń przedstawia sposoby poruszania się protistów jednokomórkowych i wskazuje odpowiednie organelle (struktury) lub mechanizmy umożliwiające ruch (5)
2
Uczeń przedstawia różnorodność sposobów odżywiania się protistów, wskazując na związek z ich budową i trybem życia (10)
3
Uczeń rozróżnia najważniejsze grupy glonów (brunatnice, okrzemki, bruzdnice, krasnorosty, zielenice) na podstawie cech charakterystycznych i przedstawia rolę glonów w ekosystemach wodnych jako producentów materii organicznej (5)
4
Uczeń wymienia najważniejsze protisty wywołujące choroby człowieka (malaria, rzęsistkowica, lamblioza, toksoplazmoza, czerwonka pełzakowa), przedstawia drogi zarażenia oraz przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez protisty (8)
5
Rośliny lądowe
1
Uczeń porównuje warunki życia roślin w wodzie i na lądzie oraz wskazuje cechy roślin, które umożliwiły im opanowanie środowiska lądowego (24)
2
Uczeń wskazuje cechy charakterystyczne mszaków, widłaków, skrzypów, paproci oraz roślin nago- i okrytonasiennych, opisuje zróżnicowanie budowy ich ciała, wskazując poszczególne organy i określając ich funkcje (97)
3
Uczeń porównuje przemianę pokoleń (i faz jądrowych) grup roślin wymienionych w pkt 2, wskazując na stopniową redukcję pokolenia gametofitu w trakcie ewolucji na lądzie (20)
4
Uczeń rozpoznaje przedstawicieli rodzimych gatunków iglastych (7)
5
Uczeń rozróżnia rośliny jednoliścienne od dwuliściennych, wskazując ich cechy charakterystyczne (cechy liścia i kwiatu, system korzeniowy, budowa anatomiczna korzenia i pędu) (53)
6
Uczeń podaje przykłady znaczenia roślin w życiu człowieka (np. rośliny jadalne, trujące, przemysłowe, lecznicze) (132)
6
Rośliny – budowa i funkcje tkanek i organów
1
Uczeń przedstawia charakterystyczne cechy budowy tkanek roślinnych (twórczej, okrywającej, miękiszowej, wzmacniającej, przewodzącej), identyfikuje je na rysunku (schemacie, preparacie mikroskopowym, fotografii itp.), określając związek ich budowy z pełnioną funkcją (9)
2
Uczeń analizuje budowę morfologiczną rośliny okrytonasiennej, rozróżniając poszczególne organy i określając ich funkcje (37)
3
Uczeń analizuje budowę anatomiczną organów roślinnych: pierwotną i wtórną budowę korzenia i łodygi rośliny dwuliściennej, pierwotną budowę łodygi rośliny jednoliściennej, budowę liścia, określając związek ich budowy z pełnioną funkcją (2)
4
Uczeń opisuje modyfikacje organów roślin (korzeni, liści, łodygi) jako adaptacje do bytowania w określonych warunkach środowiska (16)
5
Uczeń wyróżnia formy ekologiczne roślin w zależności od dostępności wody i światła w środowisku (6)
7
Rośliny – odżywianie się
1
Uczeń wskazuje główne makro- i mikroelementy (C, H, O, N, S, P, K, Mg) oraz określa ich źródła dla roślin (0)
2
Uczeń określa sposób pobierania wody i soli mineralnych oraz mechanizmy transportu wody (potencjał wody, transpiracja, siła ssąca liści, kohezja, adhezja, parcie korzeniowe) (0)
3
Uczeń przedstawia warunki wymiany gazowej u roślin, wskazując odpowiednie adaptacje w ich budowie anatomicznej (0)
4
Uczeń wskazuje drogi, jakimi do liści docierają substraty fotosyntezy i jakimi produkty fotosyntezy rozchodzą się w roślinie (0)
8
Rośliny – rozmnażanie się
1
Uczeń podaje podstawowe cechy zalążka i nasienia oraz wykazuje ich znaczenie adaptacyjne do życia na lądzie (4)
2
Uczeń opisuje budowę kwiatu okrytonasiennych, przedstawia jej różnorodność i wykazuje, że jest ona związana ze sposobami zapylania (57)
3
Uczeń przedstawia powstawanie gametofitów męskiego i żeńskiego, zapłodnienie komórki jajowej oraz rozwój i kiełkowanie nasienia u rośliny okrytonasiennej (6)
4
Uczeń opisuje podstawowe sposoby rozsiewania się nasion (z udziałem wiatru, wody i zwierząt), wskazując odpowiednie adaptacje w budowie owocu (27)
5
Uczeń opisuje sposoby rozmnażania wegetatywnego (9)
9
Rośliny – reakcja na bodźce
1
Uczeń przedstawia podstawowe sposoby reakcji roślin na bodźce (ruchy tropiczne i nastyczne); podaje ich przykłady (fototropizm, geotropizm, sejsmonastia, nyktynastia) (1)
2
Uczeń przedstawia rolę hormonów roślinnych w funkcjonowaniu rośliny, w tym w reakcjach tropicznych (0)
3
Uczeń wyjaśnia zjawisko fotoperiodyzmu (0)
10
Grzyby
1
Uczeń podaje podstawowe cechy grzybów odróżniające je od innych organizmów (6)
2
Uczeń wymienia cechy grzybów, które są przystosowaniem do heterotroficznego trybu życia w środowisku lądowym (2)
3
Uczeń wymienia cechy pozwalające na odróżnienie sprzężniowców, workowców i podstawczaków (5)
4
Uczeń przedstawia związki symbiotyczne, w które wchodzą grzyby (w tym mikoryzę) (2)
5
Uczeń przedstawia budowę i tryb życia grzybów porostowych; określa ich znaczenie jako organizmów wskaźnikowych (5)
6
Uczeń określa rolę grzybów w przyrodzie, przede wszystkim jako destruentów materii organicznej (1)
7
Uczeń przedstawia znaczenie grzybów w gospodarce, podając przykłady wykorzystywania grzybów, jak i straty przez nie wywoływane (7)
8
Uczeń przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób człowieka wywoływanych przez grzyby (2)
11
Zwierzęta bezkręgowe
1
Uczeń przedstawia budowę i tryb życia gąbek (6)
2
Uczeń wymienia cechy pozwalające na rozróżnienie parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów, mięczaków i szkarłupni (17)
3
Uczeń przedstawia budowę, czynności życiowe i tryb życia parzydełkowców, określa ich rolę w przyrodzie (9)
4
Uczeń porównuje cechy płazińców wolno żyjących i pasożytniczych w powiązaniu z ich trybem życia (11)
5
Uczeń na podstawie schematów opisuje przykładowe cykle rozwojowe: tasiemca – tasiemiec nieuzbrojony, nicieni pasożytniczych – glista ludzka, włosień; wymienia żywicieli pośrednich i ostatecznych oraz wskazuje sposoby ich zarażenia wyżej wymienionymi pasożytami (10)
6
Uczeń wymienia najczęściej występujące płazińce i nicienie pasożytnicze, których żywicielem może być człowiek, podaje sposoby zapobiegania szerzeniu się ich inwazji (7)
7
Uczeń rozróżnia wieloszczety, skąposzczety i pijawki; przedstawia znaczenie pierścienic w przyrodzie i dla człowieka (4)
8
Uczeń wymienia wspólne cechy stawonogów, podkreślając te, które zadecydowały o sukcesie ewolucyjnym tej grupy zwierząt (38)
9
Uczeń rozróżnia skorupiaki, pajęczaki, wije i owady oraz porównuje środowiska życia, budowę i czynności życiowe tych grup (96)
10
Uczeń porównuje przeobrażenie zupełne i niezupełne owadów (12)
11
Uczeń przedstawia znaczenie stawonogów w przyrodzie i życiu człowieka (19)
12
Uczeń porównuje budowę i czynności życiowe ślimaków, małżów i głowonogów, rozpoznaje typowych przedstawicieli tych grup (18)
13
Uczeń przedstawia znaczenie mięczaków w przyrodzie i dla człowieka (6)
14
Uczeń wymienia charakterystyczne cechy strunowców na przykładzie lancetnika (0)
12
Zwierzęta kręgowe
1
Uczeń wymienia cechy charakterystyczne ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków w powiązaniu ze środowiskiem i trybem życia (105)
2
Uczeń opisuje przebieg czynności życiowych, w tym rozmnażanie się i rozwój grup wymienionych w pkt 1 (30)
3
Uczeń dokonuje przeglądu grup wymienionych pkt 1, z uwzględnieniem gatunków pospolitych i podlegających ochronie w Polsce (58)
4
Uczeń na podstawie charakterystycznych cech zalicza kręgowce do odpowiednich gromad, a ssaki odpowiednio do stekowców, torbaczy lub łożyskowców (58)
5
Uczeń przedstawia znaczenie kręgowców w przyrodzie i życiu człowieka (24)
13
Porównanie struktur zwierząt odpowiedzialnych za realizację różnych czynności życiowych
1
Uczeń przedstawia zależność między trybem życia zwierzęcia (wolno żyjący lub osiadły) a budową ciała, w tym symetrią (1)
2
Uczeń opisuje różne rodzaje powłok ciała zwierząt (5)
3
Uczeń analizuje rolę i współdziałanie układu mięśniowego i różnych typów szkieletu (wewnętrznego, zewnętrznego, hydraulicznego) podczas ruchu zwierząt (1)
4
Uczeń wymienia rodzaje zmysłów występujące u zwierząt, wymienia odbierane bodźce, określa odbierające je receptory i przedstawia ich funkcje (2)
5
Uczeń rozróżnia oczy proste od złożonych (2)
6
Uczeń wykazuje związek między rozwojem układu nerwowego a złożonością budowy zwierzęcia; przedstawia etapy ewolucji ośrodkowego układu nerwowego u kręgowców (0)
7
Uczeń podaje przykłady regulacji hormonalnej u zwierząt na przykładzie przeobrażenia u owadów (0)
8
Uczeń podaje różnice między układami pokarmowymi zwierząt w zależności od rodzaju pobieranego pokarmu (1)
9
Uczeń opisuje rolę organizmów symbiotycznych w przewodach pokarmowych zwierząt (na przykładzie przeżuwaczy i człowieka) (1)
10
Uczeń wyjaśnia rolę płynów ciała krążących w ciele zwierzęcia (0)
11
Uczeń wykazuje związek między budową układu krwionośnego a jego funkcją u poznanych grup zwierząt (0)
12
Uczeń wykazuje znaczenie barwników oddechowych i podaje ich przykłady u różnych zwierząt (0)
13
Uczeń na przykładzie poznanych zwierząt określa sposoby wymiany gazowej i wymienia służące jej narządy (układy) (0)
14
Uczeń wyjaśnia istotę procesu wydalania oraz wskazuje substancje, które są wydalane z organizmów różnych zwierząt, w powiązaniu ze środowiskiem ich życia (1)
15
Uczeń podaje przykłady różnych typów narządów wydalniczych zwierząt (0)
16
Uczeń wymienia typy rozmnażania bezpłciowego i podaje grupy zwierząt, u których może ono zachodzić (1)
17
Uczeń podaje różnicę między zapłodnieniem zewnętrznym a wewnętrznym, rozróżnia jajorodność, jajożyworodność i żyworodność i wymienia grupy, u których takie typy rozmnażania występują (6)
18
Uczeń przedstawia podstawowe etapy rozwoju zarodka, wymienia listki zarodkowe, wyróżnia zwierzęta pierwo- i wtórouste (2)
19
Uczeń rozróżnia rozwój prosty (bezpośredni) od złożonego (pośredniego), podając odpowiednie przykłady (3)
20
Uczeń przedstawia rolę błon płodowych w rozwoju zarodka kręgowców lądowych (3)
V
Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka
1
Hierarchiczna budowa organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów)
1
Uczeń rozpoznaje (na ilustracji, rysunku, według opisu itd.) tkanki budujące ciało człowieka oraz podaje ich funkcję i lokalizację w organizmie człowieka (10)
2
Uczeń przedstawia układy narządów człowieka oraz określa ich podstawowe funkcje, wykazuje cechy budowy narządów będące ich adaptacją do pełnionych funkcji (2)
3
Uczeń przedstawia powiązania strukturalne i funkcjonalne między narządami w obrębie poszczególnych układów oraz między układami (1)
2
Homeostaza organizmu człowieka
1
Uczeń przedstawia mechanizmy i narządy odpowiedzialne za utrzymanie wybranych parametrów środowiska wewnętrznego na określonym poziomie (wyjaśnia regulację stałej temperatury ciała, rolę stałości składu płynów ustrojowych, np. stężenia glukozy we krwi, stałości ciśnienia krwi) (1)
2
Uczeń określa czynniki wpływające na zaburzenie homeostazy organizmu (stres, szkodliwe substancje, w tym narkotyki, nadużywanie leków i niektórych używek, biologiczne czynniki chorobotwórcze) (3)
3
Uczeń wymienia przyczyny schorzeń poszczególnych układów (pokarmowy, oddechowy, krwionośny, nerwowy, narządy zmysłów) i przedstawia zasady profilaktyki w tym zakresie (6)
3
Układ ruchu
1
Uczeń analizuje budowę szkieletu człowieka (1)
2
Uczeń analizuje budowę różnych połączeń kości (stawy, szwy, chrząstkozrosty) pod względem pełnionej funkcji oraz wymienia ich przykłady (2)
3
Uczeń przedstawia antagonizm pracy mięśni szkieletowych (0)
4
Uczeń porównuje budowę i działanie mięśni gładkich, poprzecznie prążkowanych szkieletowych oraz mięśnia sercowego (4)
5
Uczeń wymienia główne grupy mięśni człowieka oraz określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała (1)
6
Uczeń przedstawia budowę i wyjaśnia mechanizm skurczu sarkomeru (2)
7
Uczeń analizuje procesy pozyskiwania energii w mięśniach (rola fosfokreatyny, oddychanie beztlenowe, rola mioglobiny, oddychanie tlenowe) i wyjaśnia mechanizm powstawania deficytu tlenowego (1)
8
Uczeń analizuje związek pomiędzy systematyczną aktywnością fizyczną a gęstością masy kostnej i prawidłowym stanem układu ruchu (1)
4
Układ pokarmowy i przebieg procesów trawiennych
1
Uczeń omawia budowę poszczególnych elementów układu pokarmowego oraz przedstawia związek pomiędzy budową a pełnioną funkcją (10)
2
Uczeń podaje źródła, funkcje i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu ze szczególnym uwzględnieniem roli witamin, soli mineralnych, aminokwasów egzogennych, nienasyconych kwasów tłuszczowych i błonnika (1)
3
Uczeń przedstawia i porównuje proces trawienia, wchłaniania i transportu białek, cukrów i tłuszczów (1)
4
Uczeń analizuje potrzeby energetyczne organizmu oraz porównuje (porządkuje) wybrane formy aktywności fizycznej pod względem zapotrzebowania na energię (0)
5
Uczeń analizuje związek pomiędzy dietą i trybem życia a stanem zdrowia (otyłość i jej następstwa zdrowotne, cukrzyca, anoreksja, bulimia) (1)
5
Układ oddechowy
1
Uczeń opisuje budowę i funkcje narządów wchodzących w skład układu oddechowego (3)
2
Uczeń wyjaśnia znaczenie oddychania tlenowego dla organizmu (0)
3
Uczeń przedstawia mechanizm wymiany gazowej w tkankach i w płucach oraz określa rolę klatki piersiowej i przepony w tym procesie (0)
4
Uczeń określa rolę krwi w transporcie tlenu i dwutlenku węgla (0)
5
Uczeń analizuje wpływ czynników zewnętrznych na stan i funkcjonowanie układu oddechowego (alergie, bierne i czynne palenie tytoniu, pyłowe zanieczyszczenia powietrza) (3)
6
Układ krwionośny
1
Uczeń charakteryzuje budowę serca i naczyń krwionośnych, wskazuje ich cechy adaptacyjne do pełnionych funkcji (5)
2
Uczeń wykazuje współdziałanie układu krwionośnego z innymi układami (limfatycznym, pokarmowym, wydalniczym, dokrewnym) (1)
3
Uczeń przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym (z uwzględnieniem przystosowania w budowie naczyń krwionośnych i występowania różnych rodzajów sieci naczyń włosowatych) (1)
4
Uczeń charakteryzuje funkcje poszczególnych składników krwi (krwinki, płytki, przeciwciała) (3)
5
Uczeń przedstawia główne grupy krwi w układzie AB0 oraz czynnik Rh (2)
6
Uczeń analizuje związek pomiędzy dietą i trybem życia a stanem i funkcjonowaniem układu krwionośnego (miażdżyca, zawał serca, żylaki) (8)
7
Układ odpornościowy
1
Uczeń opisuje elementy układu odpornościowego człowieka (2)
2
Uczeń przedstawia reakcję odpornościową humoralną i komórkową, swoistą i nieswoistą (0)
3
Uczeń wyjaśnia, co to jest konflikt serologiczny i zgodność tkankowa (0)
4
Uczeń przedstawia immunologiczne podłoże alergii, wymienia najczęstsze alergeny (roztocza, pyłki, arachidy itd.) (0)
5
Uczeń opisuje sytuacje, w których występuje niedobór odporności (immunosupresja po przeszczepach, AIDS itd.), i przedstawia związane z tym zagrożenia (0)
6
Uczeń wyjaśnia, co to są choroby autoimmunizacyjne, podaje przykłady takich chorób (0)
8
Układ wydalniczy
1
Uczeń wyjaśnia istotę procesu wydalania oraz wymienia substancje, które są wydalane z organizmu człowieka (1)
2
Uczeń przedstawia budowę i funkcję poszczególnych narządów układu wydalniczego (nerki, moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa) (3)
3
Uczeń wykazuje związek między budową nerki a pełnioną funkcją (0)
4
Uczeń przedstawia sposób funkcjonowania nefronu oraz porównuje składniki moczu pierwotnego i ostatecznego (1)
5
Uczeń wyjaśnia, na czym polega niewydolność nerek i na czym polega dializa (1)
9
Układ nerwowy
1
Uczeń opisuje budowę i funkcje mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów (37)
2
Uczeń przedstawia rolę układu autonomicznego współczulnego i przywspółczulnego (13)
3
Uczeń przedstawia istotę procesu powstawania i przewodzenia impulsu nerwowego (51)
4
Uczeń wymienia przykłady i opisuje rolę przekaźników nerwowych w komunikacji w układzie nerwowym (26)
5
Uczeń opisuje łuk odruchowy oraz wymienia rodzaje odruchów i przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się (20)
6
Uczeń wykazuje kontrolno-integracyjną rolę mózgu, z uwzględnieniem funkcji jego części: kory, poszczególnych płatów, hipokampu (8)
7
Uczeń przedstawia lokalizację i rolę ośrodków korowych (4)
8
Uczeń przedstawia biologiczne znaczenie snu (0)
10
Narządy zmysłów
1
Uczeń klasyfikuje receptory ze względu na rodzaj bodźca, przedstawia ich funkcje oraz przedstawia lokalizację receptorów w organizmie człowieka (23)
2
Uczeń przedstawia budowę oka i ucha oraz wyjaśnia sposób ich działania (omawia drogę bodźca) (31)
3
Uczeń przedstawia budowę i określa rolę błędnika, zmysłu smaku i węchu (4)
4
Uczeń przedstawia podstawowe zasady higieny narządu wzroku i słuchu (5)
11
Budowa i funkcje skóry
1
Uczeń opisuje budowę skóry i wykazuje zależność pomiędzy budową a funkcjami skóry (ochronna, termoregulacyjna, wydzielnicza, zmysłowa) (11)
2
Uczeń przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób skóry (trądzik, kontrola zmian skórnych, wpływ promieniowania UV na stan skóry i rozwój chorób nowotworowych skóry) (0)
12
Układ dokrewny
1
Uczeń klasyfikuje hormony według kryterium budowy chemicznej oraz przedstawia wpływ hormonów peptydowych i sterydowych na komórki docelowe (2)
2
Uczeń wymienia gruczoły dokrewne, podaje ich lokalizację i przedstawia ich rolę w regulacji procesów życiowych (5)
3
Uczeń wyjaśnia mechanizmy homeostazy (w tym mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego) i ilustruje przykładami wpływ hormonów na jej utrzymanie (2)
4
Uczeń wykazuje nadrzędną rolę podwzgórza i przysadki mózgowej w regulacji hormonalnej (opisuje mechanizm sprzężenia zwrotnego między przysadką mózgową a gruczołem podległym na przykładzie tarczycy) (1)
5
Uczeń wyjaśnia mechanizm antagonistycznego działania niektórych hormonów na przykładzie insuliny i glukagonu oraz kalcytoniny i parathormonu (2)
6
Uczeń wyjaśnia działanie adrenaliny i podaje przykłady sytuacji, w których jest ona wydzielana (3)
7
Uczeń analizuje działanie hormonów odpowiedzialnych za dojrzewanie i rozród człowieka (5)
8
Uczeń podaje przykłady hormonów tkankowych (gastryna, erytropoetyna) i ich roli w organizmie (0)
13
Układ rozrodczy
1
Uczeń charakteryzuje przebieg dojrzewania fizycznego człowieka (1)
2
Uczeń przedstawia budowę i funkcje żeńskich i męskich narządów płciowych (28)
3
Uczeń analizuje przebieg procesu spermatogenezy i oogenezy (23)
4
Uczeń przedstawia przebieg cyklu menstruacyjnego (14)
5
Uczeń przedstawia fizjologię zapłodnienia (12)
14
Rozwój człowieka
1
Uczeń opisuje metody wykorzystywane w planowaniu rodziny (1)
2
Uczeń wyjaśnia istotę badań prenatalnych oraz podaje przykłady sytuacji, w których warto z nich skorzystać (0)
3
Uczeń opisuje przebieg kolejnych faz rozwoju zarodka i płodu, z uwzględnieniem roli łożyska, oraz wyjaśnia wpływ różnych czynników na prawidłowy przebieg ciąży (28)
4
Uczeń przedstawia etapy ontogenezy człowieka (od narodzin po starość) (5)
VI
Genetyka i biotechnologia
1
Kwasy nukleinowe
1
Uczeń przedstawia budowę nukleotydów (8)
2
Uczeń przedstawia strukturę podwójnej helisy i określa rolę wiązań wodorowych w jej utrzymaniu (13)
3
Uczeń wykazuje rolę podwójnej helisy w replikacji DNA oraz określa polimerazę DNA jako enzym odpowiedzialny za replikację; uzasadnia znaczenie sposobu syntezy DNA (replikacji semikonserwatywnej) dla dziedziczenia informacji (1)
4
Uczeń opisuje i porównuje strukturę i funkcję cząsteczek DNA i RNA (5)
5
Uczeń przedstawia podstawowe rodzaje RNA występujące w komórce (mRNA, rRNA i tRNA) oraz określa ich rolę (6)
2
Cykl komórkowy
1
Uczeń przedstawia organizację DNA w genomie (helisa, nukleosom, chromatyda, chromosom) (10)
2
Uczeń opisuje cykl komórkowy, wymienia etap, w którym zachodzi replikacja DNA, uzasadnia konieczność podwojenia ilości DNA przed podziałem komórki (37)
3
Uczeń opisuje budowę chromosomu (metafazowego), podaje podstawowe cechy kariotypu organizmu diploidalnego (10)
4
Uczeń podaje różnicę między podziałem mitotycznym a mejotycznym i wyjaśnia biologiczne znaczenie obu typów podziału (43)
5
Uczeń analizuje nowotwory jako efekt mutacji zaburzających regulację cyklu komórkowego (1)
3
Informacja genetyczna i jej ekspresja
1
Uczeń wyjaśnia sposób kodowania porządku aminokwasów w białku za pomocą kolejności nukleotydów w DNA, posługuje się tabelą kodu genetycznego (6)
2
Uczeń przedstawia poszczególne etapy prowadzące od DNA do białka (transkrypcja, translacja), uwzględniając rolę poszczególnych typów RNA oraz rybosomów (14)
3
Uczeń przedstawia proces potranskrypcyjnej obróbki RNA u organizmów eukariotycznych (3)
4
Uczeń przedstawia potranslacyjne modyfikacje białek (fosforylacja, glikozylacja) (0)
5
Uczeń porównuje strukturę genomu prokariotycznego i eukariotycznego (3)
4
Regulacja działania genów
1
Uczeń przedstawia teorię operonu (6)
2
Uczeń wyjaśnia, na czym polega kontrola negatywna i pozytywna w operonie (3)
3
Uczeń przedstawia sposoby regulacji działania genów u organizmów eukariotycznych (7)
5
Genetyka mendlowska
1
Uczeń wyjaśnia i stosuje podstawowe pojęcia genetyki klasycznej (allel, allel dominujący, allel recesywny, locus, homozygota, heterozygota, genotyp, fenotyp) (2)
2
Uczeń przedstawia i stosuje prawa Mendla (4)
3
Uczeń zapisuje i analizuje krzyżówki jednogenowe i dwugenowe (z dominacją zupełną i niezupełną oraz allelami wielokrotnymi, posługując się szachownicą Punnetta) oraz określa prawdopodobieństwo wystąpienia poszczególnych genotypów i fenotypów w pokoleniach potomnych (7)
4
Uczeń opisuje sprzężenia genów (w tym sprzężenia z płcią) i przedstawia sposoby ich mapowania na chromosomie (2)
5
Uczeń przedstawia sposób dziedziczenia płci u człowieka, analizuje drzewa rodowe, w tym dotyczące występowania chorób genetycznych człowieka (1)
6
Uczeń podaje przykłady cech (nieciągłych) dziedziczących się zgodnie z prawami Mendla (0)
6
Zmienność genetyczna
1
Uczeń określa źródła zmienności genetycznej (mutacje, rekombinacja) (4)
2
Uczeń przedstawia związek między rodzajem zmienności cechy (zmienność nieciągła lub ciągła) a sposobem determinacji genetycznej (jedno locus lub wiele genów) (0)
3
Uczeń przedstawia zjawisko plejotropii (0)
4
Uczeń podaje przykłady zachodzenia rekombinacji genetycznej (mejoza) (8)
5
Uczeń rozróżnia mutacje genowe: punktowe, delecje i insercje i określa ich możliwe skutki (0)
6
Uczeń definiuje mutacje chromosomowe i określa ich możliwe skutki (0)
7
Choroby genetyczne
1
Uczeń podaje przykłady chorób genetycznych człowieka wywołanych przez mutacje genowe (mukowiscydoza, fenyloketonuria, hemofilia, ślepota na barwy, choroba Huntingtona) (0)
2
Uczeń podaje przykłady chorób genetycznych wywoływanych przez mutacje chromosomowe i określa te mutacje (zespoły Downa, Turnera i Klinefeltera) (1)
8
Biotechnologia molekularna, inżynieria genetyczna i medycyna molekularna
1
Uczeń przedstawia najważniejsze typy enzymów stosowanych w inżynierii genetycznej (enzymy restrykcyjne, ligazy, polimerazy DNA) (0)
2
Uczeń przedstawia istotę procedur inżynierii genetycznej (izolacji i wprowadzania obcego genu do organizmu) (1)
3
Uczeń przedstawia zasadę metody PCR (łańcuchowej reakcji polimerazy) i jej zastosowanie (0)
4
Uczeń przedstawia sposoby oraz cele otrzymywania transgenicznych bakterii, roślin i zwierząt (1)
5
Uczeń przedstawia procedury i cele doświadczalnego klonowania organizmów, w tym ssaków (0)
6
Uczeń przedstawia sposoby i cele otrzymywania komórek macierzystych (0)
7
Uczeń przedstawia różnorodne zastosowania metod genetycznych, m.in. w kryminalistyce i sądownictwie, diagnostyce medycznej i badaniach ewolucyjnych (1)
8
Uczeń dyskutuje problemy etyczne związane z rozwojem inżynierii genetycznej i biotechnologii, w tym przedstawia kontrowersje towarzyszące badaniom nad klonowaniem terapeutycznym człowieka i formułuje własną opinię na ten temat (0)
9
Uczeń przedstawia perspektywy zastosowania terapii genowej (0)
10
Uczeń przedstawia projekt poznania genomu ludzkiego i jego konsekwencje dla medycyny, zdrowia, ubezpieczeń zdrowotnych (0)
VII
Ekologia
1
Nisza ekologiczna
1
Uczeń przedstawia podstawowe elementy niszy ekologicznej organizmu, rozróżniając zakres tolerancji organizmu względem warunków (czynników) środowiska oraz zbiór niezbędnych mu zasobów (6)
2
Uczeń określa środowisko życia organizmu, mając podany jego zakres tolerancji na określone czynniki (np. temperaturę, wilgotność, stężenie tlenków siarki w powietrzu) (3)
3
Uczeń przedstawia rolę organizmów o wąskim zakresie tolerancji na czynniki środowiska w monitorowaniu jego zmian, zwłaszcza powodowanych przez działalność człowieka, podaje przykłady takich organizmów wskaźnikowych (2)
2
Populacja
1
Uczeń wyróżnia populację lokalną gatunku, określając jej przykładowe granice oraz wskazując związki między jej członkami (0)
2
Uczeń przewiduje zmiany liczebności populacji, dysponując danymi o jej aktualnej liczebności, rozrodczości, śmiertelności oraz migracjach osobników (3)
3
Uczeń analizuje strukturę wiekową i przestrzenną populacji określonego gatunku (2)
4
Uczeń przedstawia przyczyny konkurencji wewnątrzgatunkowej i przewiduje jej skutki (0)
3
Zależności międzygatunkowe
1
Uczeń przedstawia źródło konkurencji międzygatunkowej, jakim jest korzystanie przez różne organizmy z tych samych zasobów środowiska (1)
2
Uczeń przedstawia skutki konkurencji międzygatunkowej w postaci zawężenia się nisz ekologicznych konkurentów lub wypierania jednego gatunku z części jego areału przez drugi (3)
3
Uczeń przedstawia podobieństwa i różnice między drapieżnictwem, roślinożernością i pasożytnictwem (2)
4
Uczeń wymienia czynniki sprzyjające rozprzestrzenianiu się pasożytów (patogenów) (0)
5
Uczeń wyjaśnia zmiany liczebności populacji zjadanego i zjadającego na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego (0)
6
Uczeń przedstawia skutki presji populacji zjadającego (drapieżnika, roślinożercy lub pasożyta) na populację zjadanego, jakim jest zmniejszenie konkurencji wśród zjadanych; przedstawia znaczenie tego zjawiska dla zachowania różnorodności gatunkowej (0)
7
Uczeń wykazuje rolę zależności mutualistycznych (fakultatywnych i obligatoryjnych jedno- lub obustronnie) w przyrodzie, posługując się uprzednio poznanymi przykładami (porosty, mikoryza, współżycie korzeni roślin z bakteriami wiążącymi azot, przenoszenie pyłku roślin przez zwierzęta odżywiające się nektarem itd.) (7)
8
Uczeń podaje przykłady komensalizmu (2)
4
Struktura i funkcjonowanie ekosystemu
1
Uczeń przedstawia rolę organizmów tworzących biocenozę w kształtowaniu biotopu (proces glebotwórczy, mikroklimat) (6)
2
Uczeń na przykładzie lasu wykazuje, że zróżnicowana struktura przestrzenna ekosystemu zależy zarówno od czynników fizykochemicznych (zmienność środowiska w skali lokalnej), jak i biotycznych (tworzących go gatunków – np. warstwy lasu) (2)
3
Uczeń określa rolę zależności pokarmowych w ekosystemie, przedstawia je w postaci łańcuchów i sieci pokarmowych, analizuje przedstawione (w postaci schematu, opisu itd.) sieci i łańcuchy pokarmowe (5)
4
Uczeń przewiduje na podstawie danych o strukturze pokarmowej dwóch ekosystemów (oraz wiedzy o dynamice populacji zjadających i zjadanych), który z nich może być bardziej podatny na gradacje (masowe pojawy) roślinożerców (0)
5
Przepływ energii i krążenie materii w przyrodzie
1
Uczeń wyróżnia poziomy troficzne producentów i konsumentów materii organicznej, a wśród tych ostatnich – roślinożerców, drapieżców (kolejnych rzędów) oraz destruentów (0)
2
Uczeń wyjaśnia, dlaczego wykres ilustrujący ilość energii przepływającej przez poziomy troficzne od roślin do drapieżców ostatniego rzędu ma postać piramidy (1)
3
Uczeń wykazuje rolę, jaką w krążeniu materii odgrywają różne organizmy odżywiające się szczątkami innych organizmów (1)
4
Uczeń opisuje obieg węgla w przyrodzie, wskazuje główne źródła jego dopływu i odpływu (1)
5
Uczeń opisuje obieg azotu w przyrodzie, określa rolę różnych grup bakterii w obiegu tego pierwiastka (1)
VIII
Różnorodność biologiczna Ziemi
1
Uczeń wymienia główne czynniki geograficzne kształtujące różnorodność gatunkową i ekosystemową Ziemi (klimat, ukształtowanie powierzchni), podaje przykłady miejsc charakteryzujących się szczególnym bogactwem gatunkowym (5)
2
Uczeń przedstawia wpływ zlodowaceń na rozmieszczenie gatunków (rola ostoi w przetrwaniu gatunków w trakcie zlodowaceń, gatunki reliktowe jako świadectwo przemian świata żywego); podaje przykłady reliktów (1)
3
Uczeń wyjaśnia rozmieszczenie biomów na kuli ziemskiej, odwołując się do zróżnicowania czynników klimatycznych (1)
4
Uczeń przedstawia wpływ człowieka na różnorodność biologiczną, podaje przykłady tego wpływu (zagrożenie gatunków rodzimych, introdukcja gatunków obcych) (20)
5
Uczeń uzasadnia konieczność zachowania starych odmian roślin uprawnych i ras zwierząt hodowlanych jako części różnorodności biologicznej (3)
6
Uczeń uzasadnia konieczność stosowania ochrony czynnej dla zachowania wybranych gatunków i ekosystemów (31)
IX
Ewolucja
1
Źródła wiedzy o mechanizmach i przebiegu ewolucji
1
Uczeń przedstawia podstawowe źródła wiedzy o mechanizmach i przebiegu ewolucji (budowa, rozwój i zapis genetyczny organizmów, skamieniałości, obserwacje doboru w naturze) (12)
2
Uczeń podaje przykłady działania doboru naturalnego (melanizm przemysłowy, uzyskiwanie przez bakterie oporności na antybiotyki itp.) (0)
3
Uczeń przedstawia znaczenie skamieniałości jako bezpośredniego źródła wiedzy o przebiegu ewolucji organizmów oraz sposób ich powstawania i wyjaśnia przyczyny niekompletności zapisu kopalnego (12)
4
Uczeń odczytuje z drzewa filogenetycznego relację pokrewieństwa ewolucyjnego gatunków, zapisuje taką relację przedstawioną w formie opisu, schematu lub klasyfikacji (0)
2
Dobór naturalny
1
Uczeń wykazuje rolę mutacji i rekombinacji genetycznej w powstawaniu zmienności, która jest surowcem ewolucji (0)
2
Uczeń przedstawia mechanizm działania doboru naturalnego i jego rodzaje (stabilizujący, kierunkowy, różnicujący), omawia skutki doboru w postaci powstawania adaptacji u organizmów (0)
3
Uczeń przedstawia adaptacje wybranych (poznanych wcześniej) gatunków do życia w określonych warunkach środowiska (5)
3
Elementy genetyki populacji
1
Uczeń definiuje pulę genową populacji (0)
2
Uczeń przedstawia prawo Hardy’ego-Weinberga i stosuje je do rozwiązywania prostych zadań (jeden locus, dwa allele) (0)
3
Uczeń wykazuje, że na poziomie genetycznym efektem doboru naturalnego są zmiany częstości genów w populacji (0)
4
Uczeń wyjaśnia, dlaczego mimo działania doboru naturalnego w populacji ludzkiej utrzymują się allele warunkujące choroby genetyczne – recesywne (np. mukowiscydoza), współdominujące (np. anemia sierpowata), dominujące (np. pląsawica Huntingtona) (0)
5
Uczeń przedstawia warunki, w których zachodzi dryf genetyczny i omawia jego skutki (0)
4
Powstawanie gatunków
1
Uczeń wyjaśnia, na czym polega biologiczna definicja gatunku (gatunek jako zamknięta pula genowa), rozróżnia gatunki biologiczne na podstawie wyników odpowiednich badań (przedstawionych w formie opisu, tabeli, schematu itd.) (0)
2
Uczeń przedstawia mechanizm powstawania gatunków wskutek izolacji geograficznej i rolę czynników zewnętrznych (zlodowacenia, zmiany klimatyczne, wędrówki kontynentów) w powstawaniu i zanikaniu barier (1)
3
Uczeń wyjaśnia różnicę między specjacją allopatryczną a sympatryczną (0)
5
Pochodzenie i rozwój życia na Ziemi
1
Uczeń przedstawia, w jaki sposób mogły powstać pierwsze organizmy na Ziemi, odwołując się do hipotez wyjaśniających najważniejsze etapy tego procesu: syntezę związków organicznych z nieorganicznymi, powstanie materiału genetycznego („świat RNA”), powstanie komórki („koacerwaty”, „micelle lipidowe”) (2)
2
Uczeń przedstawia rolę czynników zewnętrznych w przebiegu ewolucji (zmiany klimatyczne, katastrofy kosmiczne, dryf kontynentów) (6)
3
Uczeń opisuje warunki, w jakich zachodzi radiacja adaptacyjna oraz ewolucja zbieżna; podaje przykłady konwergencji i dywergencji; identyfikuje konwergencje i dywergencje na podstawie schematu, rysunku, opisu itd. (2)
4
Uczeń porządkuje chronologicznie najważniejsze zdarzenia z historii życia na Ziemi, podaje erę, w której zaszły (eon w wypadku prekambru) (3)
6
Antropogeneza
1
Uczeń przedstawia podobieństwa i różnice między człowiekiem a innymi naczelnymi, zwłaszcza małpami człekokształtnymi (1)
2
Uczeń przedstawia zmiany, jakie zaszły w trakcie ewolucji człowieka (1)
3
Uczeń wymienia najważniejsze kopalne formy człowiekowate (australopiteki, człowiek zręczny, człowiek wyprostowany, neandertalczyk), porządkuje je chronologicznie i określa ich najważniejsze cechy (pojemność mózgoczaszki, najważniejsze cechy kośćca, używanie narzędzi, ślady kultury) (1)
X
Zalecane doświadczenia, obserwacje i wycieczki
1
Uczeń planuje i przeprowadza doświadczenie
a
Wykrywanie cukrów prostych, białek i tłuszczów prostych w produktach spożywczych (0)
b
Aktywność wybranego enzymu (np. katalazy z bulwy ziemniaka, proteinazy z soku kiwi lub ananasa) (0)
c
Wpływ wybranego czynnika (np. światła, temperatury) na intensywność fotosyntezy (np. mierzoną wydzielaniem tlenu) (0)
d
Wybrana reakcja tropiczna roślin (0)
2
Uczeń dokonuje obserwacji
a
Zjawisko plazmolizy i deplazmolizy (np. w komórkach skórki dolnej liścia spichrzowego cebuli) (0)
b
Chloroplasty, chromoplasty i ziarna skrobi (0)
c
Ruch cytoplazmy w komórkach roślinnych (np. w komórkach moczarki) (0)
d
Preparaty świeże wybranych jednokomórkowych glonów (np. okrzemek, pierwotka) i cudzożywnych protistów (np. pantofelka) (0)
e
Preparaty trwałe analizowanych grup organizmów (0)
f
Występowanie porostów w najbliższej okolicy (0)
g
Zmienność ciągła i nieciągła u wybranego gatunku (0)
h
Struktura populacji (przestrzenna, wiekowa, wielkość itd.) wybranego gatunku (0)
INNE
Inne (216)
Pokaż pełen widok
Sortuj według
Alfabetycznie
Najczęściej pobierane
Najpopularniejsze
Najnowsze
Ilość elementów na stronie
Pokazuj: 12
Pokazuj: 24
Pokazuj: 48
1
z 1
DNA bakteryjny
Ilustracja przedstawia DNA bakteryjny.
Gimnazjum
Biologia
Szkoły ponadgimnazjalne
Biologia
3728
2010-11-15
1
z 1