Szukaj poza portalem:
1 zasobów
Katalog zasobów Szkoły ponadgimnazjalne Biologia Punkt podstawy programowej I.1.4
Podstawa programowa do przedmiotu: Biologia
- IZakres podstawowy
- 1Biotechnologia i inżynieria genetyczna
- 1Uczeń przedstawia znaczenie biotechnologii tradycyjnej w życiu człowieka oraz podaje przykłady produktów uzyskiwanych jej metodami (np. wino, piwo, sery) (4)
- 2Uczeń wyjaśnia, czym zajmuje się inżynieria genetyczna, oraz podaje przykłady jej zastosowania; wyjaśnia, co to jest „organizm genetycznie zmodyfikowany (GMO)” i „produkt GMO” (1)
- 3Uczeń przedstawia korzyści dla człowieka wynikające z wprowadzania obcych genów do mikroorganizmów oraz podaje przykłady produktów otrzymywanych z wykorzystaniem transformowanych mikroorganizmów (2)
- 4Uczeń przedstawia potencjalne korzyści i zagrożenia płynące ze stosowania roślin transgenicznych w rolnictwie oraz transgenicznych zwierząt w badaniach laboratoryjnych i dla celów przemysłowych (1)
- 5Uczeń opisuje klonowanie ssaków (1)
- 6Uczeń podaje przykłady wykorzystania badań nad DNA (sądownictwo, medycyna, nauka) (4)
- 7Uczeń wyjaśnia, na czym polega poradnictwo genetyczne, oraz wymienia sytuacje, w których warto skorzystać z poradnictwa genetycznego i przeprowadzenia badań DNA (0)
- 8Uczeń wyjaśnia istotę terapii genowej (0)
- 2Różnorodność biologiczna i jej zagrożenia
- 1Uczeń opisuje różnorodność biologiczną na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym; wskazuje przyczyny spadku różnorodności genetycznej, wymierania gatunków, zanikania siedlisk i ekosystemów (7)
- 2Uczeń przedstawia podstawowe motywy ochrony przyrody (egzystencjalne, ekonomiczne, etyczne i estetyczne) (11)
- 3Uczeń przedstawia wpływ współczesnego rolnictwa na różnorodność biologiczną (ciągle malejąca liczba gatunków uprawnych przy rosnącym areale upraw, spadek różnorodności genetycznej upraw) (5)
- 4Uczeń podaje przykłady kilku gatunków, które są zagrożone lub wyginęły wskutek nadmiernej eksploatacji ich populacji (6)
- 5Uczeń podaje przykłady kilku gatunków, które udało się restytuować w środowisku (7)
- 6Uczeń przedstawia różnicę między ochroną bierną a czynną, przedstawia prawne formy ochrony przyrody w Polsce oraz podaje przykłady roślin i zwierząt objętych ochroną gatunkową (31)
- 7Uczeń uzasadnia konieczność międzynarodowej współpracy w celu zapobiegania zagrożeniom przyrody, podaje przykłady takiej współpracy (np. CITES, „Natura 2000”, Agenda 21) (3)
- 3Zalecane ćwiczenia, wycieczki i obserwacje. Uczeń wykonuje następujące ćwiczenia lub dokonuje obserwacji:
- 1Uczeń wyszukuje (w domu, w sklepie spożywczym itd.) produkty uzyskane metodami biotechnologicznymi (0)
- 2Uczeń na wycieczce do ogrodu zoologicznego, botanicznego lub muzeum przyrodniczego zaznajamia się z problematyką ochrony gatunków ginących (0)
- 3Uczeń na wycieczce do najbliżej położonego obszaru chronionego zapoznaje się z problematyką ochrony ekosystemów (1)
- IIZakres rozszerzony
- IBudowa chemiczna organizmów
- 1Zagadnienia ogólne
- 1Uczeń przedstawia skład chemiczny organizmów, z podziałem na związki organiczne i nieorganiczne (12)
- 2Uczeń wymienia pierwiastki biogenne (C, H, O, N, P, S) i omawia ich znaczenie; wyróżnia makro- i mikroelementy i omawia znaczenie makroelementów i wybranych mikroelementów (Mg, Ca, Fe, Na, K, I) (29)
- 3Uczeń przedstawia rodzaje wiązań i oddziaływań chemicznych występujące w cząsteczkach biologicznych i ich rolę (3)
- 4Uczeń wyjaśnia znaczenie wody dla organizmów, opierając się na jej właściwościach fizyczno-chemicznych (11)
- 5Uczeń na podstawie wzorów strukturalnych i półstrukturalnych ustala przynależność danego związku organicznego o znaczeniu biologicznym do określonej grupy związków (1)
- 2Węglowodany
- 1Uczeń przedstawia budowę i podaje właściwości węglowodanów; rozróżnia monosacharydy (triozy, pentozy i heksozy), disacharydy i polisacharydy (5)
- 2Uczeń przedstawia znaczenie wybranych węglowodanów (glukoza, fruktoza, galaktoza, ryboza, deoksyryboza, sacharoza, laktoza, maltoza, skrobia, glikogen, celuloza) dla organizmów (2)
- 3Lipidy
- 4Białka
- 1Uczeń opisuje budowę aminokwasów (wzór ogólny, grupy funkcyjne) (7)
- 2Uczeń przedstawia za pomocą rysunku powstawanie wiązania peptydowego (1)
- 3Uczeń wyróżnia peptydy (oligopeptydy, polipeptydy), białka proste i białka złożone (2)
- 4Uczeń przedstawia biologiczną rolę białek (1)
- 5Uczeń opisuje strukturę 1-, 2-, 3- i 4-rzędową białek (3)
- 6Uczeń charakteryzuje wybrane grupy białek (albuminy, globuliny, histony, metaloproteiny) (1)
- 7Uczeń określa właściwości fizyczne białek, w tym zjawiska: koagulacji i denaturacji (0)
- IIBudowa i funkcjonowanie komórki
- 1Uczeń wskazuje poszczególne elementy komórki na schemacie, rysunku lub zdjęciu mikroskopowym, przedstawia podobieństwa i różnice między komórką prokariotyczną a eukariotyczną oraz między komórką roślinną, grzybową i zwierzęcą (19)
- 2Uczeń opisuje błony komórki, wskazując na związek między budową a funkcją pełnioną przez błony (15)
- 3Uczeń wyjaśnia przebieg plazmolizy w komórkach roślinnych, odwołując się do zjawiska osmozy (1)
- 4Uczeń opisuje budowę i funkcje mitochondriów i chloroplastów, podaje argumenty na rzecz ich endosymbiotycznego pochodzenia (11)
- 5Uczeń wyjaśnia rolę wakuoli, rybosomów, siateczki śródplazmatycznej (gładkiej i szorstkiej), aparatu Golgiego, lizosomów i peroksysomów w przemianie materii komórki (16)
- 6Uczeń wymienia przykłady grup organizmów charakteryzujących się obecnością ściany komórkowej oraz omawia związek między jej budową a funkcją (3)
- 7Uczeń opisuje sposoby poruszania się komórek i wykazuje rolę cytoszkieletu w ruchu komórek i transporcie wewnątrzkomórkowym (4)
- 8Uczeń wykazuje znaczenie połączeń międzykomórkowych u organizmów wielokomórkowych (1)
- IIIMetabolizm
- 1Enzymy
- 1Uczeń podaje charakterystyczne cechy budowy enzymu białkowego (2)
- 2Uczeń opisuje przebieg katalizy enzymatycznej (3)
- 3Uczeń wyjaśnia, na czym polega swoistość enzymów; określa czynniki warunkujące ich aktywność (temperatura, pH, stężenie soli, obecność inhibitorów lub aktywatorów) (4)
- 4Uczeń podaje przykłady różnych sposobów regulacji aktywności enzymów w komórce (inhibicja kompetycyjna i niekompetycyjna, fosforylacja/defosforylacja, aktywacja proenzymów) (2)
- 5Uczeń wskazuje możliwość pełnienia funkcji enzymatycznych przez cząsteczki RNA (0)
- 2Ogólne zasady metabolizmu
- 1Uczeń wyjaśnia na przykładach pojęcia: „szlak metaboliczny”, „cykl przemian metabolicznych” (2)
- 2Uczeń porównuje anabolizm i katabolizm, wskazuje powiązania między nimi (2)
- 3Uczeń charakteryzuje związki wysokoenergetyczne na przykładzie ATP (1)
- 4Uczeń porównuje zasadnicze przemiany metaboliczne komórki zwierzęcej i roślinnej (0)
- 5Uczeń wskazuje substraty i produkty głównych szlaków i cykli metabolicznych (fotosynteza, etapy oddychania tlenowego, oddychanie beztlenowe, glikoliza, glukoneogeneza, rozkład kwasów tłuszczowych, synteza kwasów tłuszczowych, cykl mocznikowy) (2)
- 3Oddychanie wewnątrzkomórkowe
- 1Uczeń wymienia związki, które są głównym źródłem energii w komórce (1)
- 2Uczeń wyjaśnia różnicę między oddychaniem tlenowym a fermentacją, porównuje ich bilans energetyczny (3)
- 3Uczeń opisuje na podstawie schematów przebieg glikolizy, dekarboksylacji oksydacyjnej pirogronianu, cyklu Krebsa i łańcucha oddechowego; podaje miejsce zachodzenia tych procesów w komórce (2)
- 4Uczeń wyjaśnia zasadę działania łańcucha oddechowego i mechanizm syntezy ATP (0)
- 4Fotosynteza
- 1Uczeń przedstawia proces fotosyntezy i jego znaczenie na Ziemi (1)
- 2Uczeń określa rolę najważniejszych barwników biorących udział w fotosyntezie (0)
- 3Uczeń na podstawie schematu analizuje przebieg zależnej od światła fazy fotosyntezy, przedstawia funkcje obu fotosystemów i wyjaśnia, w jaki sposób powstają NADPH i ATP (1)
- 4Uczeń opisuje etapy cyklu Calvina i wskazuje je na schemacie, określa bilans tego cyklu (0)
- IVPrzegląd różnorodności organizmów
- 1Zasady klasyfikacji i sposoby identyfikacji organizmów
- 1Uczeń rozróżnia (na schemacie) grupy mono-, para- i polifiletyczne (0)
- 2Uczeń porządkuje hierarchicznie podstawowe rangi taksonomiczne (0)
- 3Uczeń przedstawia związek między filogenezą organizmów a ich klasyfikacją (0)
- 4Uczeń przedstawia na podstawie klasyfikacji określonej grupy organizmów jej uproszczone drzewo filogenetyczne (0)
- 5Uczeń oznacza organizmy za pomocą klucza (0)
- 6Uczeń opracowuje prosty dychotomiczny klucz do oznaczania określonej grupy organizmów lub obiektów (0)
- 2Wirusy
- 1Uczeń omawia podstawowe elementy budowy wirionu i wykazuje, że jest ona ściśle związana z przystosowaniem się do skrajnego pasożytnictwa (5)
- 2Uczeń opisuje cykl życiowy bakteriofaga (lityczny i lizogeniczny) oraz wirusa zwierzęcego zachodzący bez lizy komórki (2)
- 3Uczeń wyjaśnia, co to są retrowirusy i podaje ich przykłady (1)
- 4Uczeń wymienia najważniejsze choroby wirusowe człowieka (WZW typu A, B i C, AIDS, zakażenie HPV, grypa, odra, świnka, różyczka, ospa wietrzna, polio, wścieklizna) i określa drogi zakażenia wirusami oraz przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób wirusowych (14)
- 3Bakterie
- 1Uczeń przedstawia różnorodność bakterii pod względem budowy komórki, zdolności do przemieszczania się, trybu życia i sposobu odżywiania się (fototrofizm, chemotrofizm, heterotrofizm) (6)
- 2Uczeń przedstawia charakterystyczne cechy sinic jako bakterii prowadzących fotosyntezę oksygeniczną (tlenową) oraz zdolnych do asymilacji azotu atmosferycznego (0)
- 3Uczeń wyjaśnia, w jaki sposób bakterie mogą przekazywać sobie informację genetyczną w procesie koniugacji (1)
- 4Uczeń przedstawia rolę bakterii w życiu człowieka i w przyrodzie (przede wszystkim w rozkładzie materii organicznej oraz w krążeniu azotu) (2)
- 5Uczeń wymienia najważniejsze choroby bakteryjne człowieka (gruźlica, czerwonka bakteryjna, dur brzuszny, cholera, wąglik, borelioza, tężec), przedstawia drogi zakażenia bakteriami oraz przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób bakteryjnych (10)
- 4Protisty i rośliny pierwotnie wodne
- 1Uczeń przedstawia sposoby poruszania się protistów jednokomórkowych i wskazuje odpowiednie organelle (struktury) lub mechanizmy umożliwiające ruch (5)
- 2Uczeń przedstawia różnorodność sposobów odżywiania się protistów, wskazując na związek z ich budową i trybem życia (10)
- 3Uczeń rozróżnia najważniejsze grupy glonów (brunatnice, okrzemki, bruzdnice, krasnorosty, zielenice) na podstawie cech charakterystycznych i przedstawia rolę glonów w ekosystemach wodnych jako producentów materii organicznej (5)
- 4Uczeń wymienia najważniejsze protisty wywołujące choroby człowieka (malaria, rzęsistkowica, lamblioza, toksoplazmoza, czerwonka pełzakowa), przedstawia drogi zarażenia oraz przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez protisty (8)
- 5Rośliny lądowe
- 1Uczeń porównuje warunki życia roślin w wodzie i na lądzie oraz wskazuje cechy roślin, które umożliwiły im opanowanie środowiska lądowego (24)
- 2Uczeń wskazuje cechy charakterystyczne mszaków, widłaków, skrzypów, paproci oraz roślin nago- i okrytonasiennych, opisuje zróżnicowanie budowy ich ciała, wskazując poszczególne organy i określając ich funkcje (97)
- 3Uczeń porównuje przemianę pokoleń (i faz jądrowych) grup roślin wymienionych w pkt 2, wskazując na stopniową redukcję pokolenia gametofitu w trakcie ewolucji na lądzie (20)
- 4Uczeń rozpoznaje przedstawicieli rodzimych gatunków iglastych (7)
- 5Uczeń rozróżnia rośliny jednoliścienne od dwuliściennych, wskazując ich cechy charakterystyczne (cechy liścia i kwiatu, system korzeniowy, budowa anatomiczna korzenia i pędu) (53)
- 6Uczeń podaje przykłady znaczenia roślin w życiu człowieka (np. rośliny jadalne, trujące, przemysłowe, lecznicze) (132)
- 6Rośliny – budowa i funkcje tkanek i organów
- 1Uczeń przedstawia charakterystyczne cechy budowy tkanek roślinnych (twórczej, okrywającej, miękiszowej, wzmacniającej, przewodzącej), identyfikuje je na rysunku (schemacie, preparacie mikroskopowym, fotografii itp.), określając związek ich budowy z pełnioną funkcją (9)
- 2Uczeń analizuje budowę morfologiczną rośliny okrytonasiennej, rozróżniając poszczególne organy i określając ich funkcje (37)
- 3Uczeń analizuje budowę anatomiczną organów roślinnych: pierwotną i wtórną budowę korzenia i łodygi rośliny dwuliściennej, pierwotną budowę łodygi rośliny jednoliściennej, budowę liścia, określając związek ich budowy z pełnioną funkcją (2)
- 4Uczeń opisuje modyfikacje organów roślin (korzeni, liści, łodygi) jako adaptacje do bytowania w określonych warunkach środowiska (16)
- 5Uczeń wyróżnia formy ekologiczne roślin w zależności od dostępności wody i światła w środowisku (6)
- 7Rośliny – odżywianie się
- 1Uczeń wskazuje główne makro- i mikroelementy (C, H, O, N, S, P, K, Mg) oraz określa ich źródła dla roślin (0)
- 2Uczeń określa sposób pobierania wody i soli mineralnych oraz mechanizmy transportu wody (potencjał wody, transpiracja, siła ssąca liści, kohezja, adhezja, parcie korzeniowe) (0)
- 3Uczeń przedstawia warunki wymiany gazowej u roślin, wskazując odpowiednie adaptacje w ich budowie anatomicznej (0)
- 4Uczeń wskazuje drogi, jakimi do liści docierają substraty fotosyntezy i jakimi produkty fotosyntezy rozchodzą się w roślinie (0)
- 8Rośliny – rozmnażanie się
- 1Uczeń podaje podstawowe cechy zalążka i nasienia oraz wykazuje ich znaczenie adaptacyjne do życia na lądzie (4)
- 2Uczeń opisuje budowę kwiatu okrytonasiennych, przedstawia jej różnorodność i wykazuje, że jest ona związana ze sposobami zapylania (57)
- 3Uczeń przedstawia powstawanie gametofitów męskiego i żeńskiego, zapłodnienie komórki jajowej oraz rozwój i kiełkowanie nasienia u rośliny okrytonasiennej (6)
- 4Uczeń opisuje podstawowe sposoby rozsiewania się nasion (z udziałem wiatru, wody i zwierząt), wskazując odpowiednie adaptacje w budowie owocu (27)
- 5Uczeń opisuje sposoby rozmnażania wegetatywnego (9)
- 9Rośliny – reakcja na bodźce
- 1Uczeń przedstawia podstawowe sposoby reakcji roślin na bodźce (ruchy tropiczne i nastyczne); podaje ich przykłady (fototropizm, geotropizm, sejsmonastia, nyktynastia) (1)
- 2Uczeń przedstawia rolę hormonów roślinnych w funkcjonowaniu rośliny, w tym w reakcjach tropicznych (0)
- 3Uczeń wyjaśnia zjawisko fotoperiodyzmu (0)
- 10Grzyby
- 1Uczeń podaje podstawowe cechy grzybów odróżniające je od innych organizmów (6)
- 2Uczeń wymienia cechy grzybów, które są przystosowaniem do heterotroficznego trybu życia w środowisku lądowym (2)
- 3Uczeń wymienia cechy pozwalające na odróżnienie sprzężniowców, workowców i podstawczaków (5)
- 4Uczeń przedstawia związki symbiotyczne, w które wchodzą grzyby (w tym mikoryzę) (2)
- 5Uczeń przedstawia budowę i tryb życia grzybów porostowych; określa ich znaczenie jako organizmów wskaźnikowych (5)
- 6Uczeń określa rolę grzybów w przyrodzie, przede wszystkim jako destruentów materii organicznej (1)
- 7Uczeń przedstawia znaczenie grzybów w gospodarce, podając przykłady wykorzystywania grzybów, jak i straty przez nie wywoływane (7)
- 8Uczeń przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób człowieka wywoływanych przez grzyby (2)
- 11Zwierzęta bezkręgowe
- 1Uczeń przedstawia budowę i tryb życia gąbek (6)
- 2Uczeń wymienia cechy pozwalające na rozróżnienie parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów, mięczaków i szkarłupni (17)
- 3Uczeń przedstawia budowę, czynności życiowe i tryb życia parzydełkowców, określa ich rolę w przyrodzie (9)
- 4Uczeń porównuje cechy płazińców wolno żyjących i pasożytniczych w powiązaniu z ich trybem życia (11)
- 5Uczeń na podstawie schematów opisuje przykładowe cykle rozwojowe: tasiemca – tasiemiec nieuzbrojony, nicieni pasożytniczych – glista ludzka, włosień; wymienia żywicieli pośrednich i ostatecznych oraz wskazuje sposoby ich zarażenia wyżej wymienionymi pasożytami (10)
- 6Uczeń wymienia najczęściej występujące płazińce i nicienie pasożytnicze, których żywicielem może być człowiek, podaje sposoby zapobiegania szerzeniu się ich inwazji (7)
- 7Uczeń rozróżnia wieloszczety, skąposzczety i pijawki; przedstawia znaczenie pierścienic w przyrodzie i dla człowieka (4)
- 8Uczeń wymienia wspólne cechy stawonogów, podkreślając te, które zadecydowały o sukcesie ewolucyjnym tej grupy zwierząt (38)
- 9Uczeń rozróżnia skorupiaki, pajęczaki, wije i owady oraz porównuje środowiska życia, budowę i czynności życiowe tych grup (96)
- 10Uczeń porównuje przeobrażenie zupełne i niezupełne owadów (12)
- 11Uczeń przedstawia znaczenie stawonogów w przyrodzie i życiu człowieka (19)
- 12Uczeń porównuje budowę i czynności życiowe ślimaków, małżów i głowonogów, rozpoznaje typowych przedstawicieli tych grup (18)
- 13Uczeń przedstawia znaczenie mięczaków w przyrodzie i dla człowieka (6)
- 14Uczeń wymienia charakterystyczne cechy strunowców na przykładzie lancetnika (0)
- 12Zwierzęta kręgowe
- 1Uczeń wymienia cechy charakterystyczne ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków w powiązaniu ze środowiskiem i trybem życia (105)
- 2Uczeń opisuje przebieg czynności życiowych, w tym rozmnażanie się i rozwój grup wymienionych w pkt 1 (30)
- 3Uczeń dokonuje przeglądu grup wymienionych pkt 1, z uwzględnieniem gatunków pospolitych i podlegających ochronie w Polsce (58)
- 4Uczeń na podstawie charakterystycznych cech zalicza kręgowce do odpowiednich gromad, a ssaki odpowiednio do stekowców, torbaczy lub łożyskowców (58)
- 5Uczeń przedstawia znaczenie kręgowców w przyrodzie i życiu człowieka (24)
- 13Porównanie struktur zwierząt odpowiedzialnych za realizację różnych czynności życiowych
- 1Uczeń przedstawia zależność między trybem życia zwierzęcia (wolno żyjący lub osiadły) a budową ciała, w tym symetrią (1)
- 2Uczeń opisuje różne rodzaje powłok ciała zwierząt (5)
- 3Uczeń analizuje rolę i współdziałanie układu mięśniowego i różnych typów szkieletu (wewnętrznego, zewnętrznego, hydraulicznego) podczas ruchu zwierząt (1)
- 4Uczeń wymienia rodzaje zmysłów występujące u zwierząt, wymienia odbierane bodźce, określa odbierające je receptory i przedstawia ich funkcje (2)
- 5Uczeń rozróżnia oczy proste od złożonych (2)
- 6Uczeń wykazuje związek między rozwojem układu nerwowego a złożonością budowy zwierzęcia; przedstawia etapy ewolucji ośrodkowego układu nerwowego u kręgowców (0)
- 7Uczeń podaje przykłady regulacji hormonalnej u zwierząt na przykładzie przeobrażenia u owadów (0)
- 8Uczeń podaje różnice między układami pokarmowymi zwierząt w zależności od rodzaju pobieranego pokarmu (1)
- 9Uczeń opisuje rolę organizmów symbiotycznych w przewodach pokarmowych zwierząt (na przykładzie przeżuwaczy i człowieka) (1)
- 10Uczeń wyjaśnia rolę płynów ciała krążących w ciele zwierzęcia (0)
- 11Uczeń wykazuje związek między budową układu krwionośnego a jego funkcją u poznanych grup zwierząt (0)
- 12Uczeń wykazuje znaczenie barwników oddechowych i podaje ich przykłady u różnych zwierząt (0)
- 13Uczeń na przykładzie poznanych zwierząt określa sposoby wymiany gazowej i wymienia służące jej narządy (układy) (0)
- 14Uczeń wyjaśnia istotę procesu wydalania oraz wskazuje substancje, które są wydalane z organizmów różnych zwierząt, w powiązaniu ze środowiskiem ich życia (1)
- 15Uczeń podaje przykłady różnych typów narządów wydalniczych zwierząt (0)
- 16Uczeń wymienia typy rozmnażania bezpłciowego i podaje grupy zwierząt, u których może ono zachodzić (1)
- 17Uczeń podaje różnicę między zapłodnieniem zewnętrznym a wewnętrznym, rozróżnia jajorodność, jajożyworodność i żyworodność i wymienia grupy, u których takie typy rozmnażania występują (6)
- 18Uczeń przedstawia podstawowe etapy rozwoju zarodka, wymienia listki zarodkowe, wyróżnia zwierzęta pierwo- i wtórouste (2)
- 19Uczeń rozróżnia rozwój prosty (bezpośredni) od złożonego (pośredniego), podając odpowiednie przykłady (3)
- 20Uczeń przedstawia rolę błon płodowych w rozwoju zarodka kręgowców lądowych (3)
- VBudowa i funkcjonowanie organizmu człowieka
- 1Hierarchiczna budowa organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów)
- 1Uczeń rozpoznaje (na ilustracji, rysunku, według opisu itd.) tkanki budujące ciało człowieka oraz podaje ich funkcję i lokalizację w organizmie człowieka (10)
- 2Uczeń przedstawia układy narządów człowieka oraz określa ich podstawowe funkcje, wykazuje cechy budowy narządów będące ich adaptacją do pełnionych funkcji (2)
- 3Uczeń przedstawia powiązania strukturalne i funkcjonalne między narządami w obrębie poszczególnych układów oraz między układami (1)
- 2Homeostaza organizmu człowieka
- 1Uczeń przedstawia mechanizmy i narządy odpowiedzialne za utrzymanie wybranych parametrów środowiska wewnętrznego na określonym poziomie (wyjaśnia regulację stałej temperatury ciała, rolę stałości składu płynów ustrojowych, np. stężenia glukozy we krwi, stałości ciśnienia krwi) (1)
- 2Uczeń określa czynniki wpływające na zaburzenie homeostazy organizmu (stres, szkodliwe substancje, w tym narkotyki, nadużywanie leków i niektórych używek, biologiczne czynniki chorobotwórcze) (3)
- 3Uczeń wymienia przyczyny schorzeń poszczególnych układów (pokarmowy, oddechowy, krwionośny, nerwowy, narządy zmysłów) i przedstawia zasady profilaktyki w tym zakresie (6)
- 3Układ ruchu
- 1Uczeń analizuje budowę szkieletu człowieka (1)
- 2Uczeń analizuje budowę różnych połączeń kości (stawy, szwy, chrząstkozrosty) pod względem pełnionej funkcji oraz wymienia ich przykłady (2)
- 3Uczeń przedstawia antagonizm pracy mięśni szkieletowych (0)
- 4Uczeń porównuje budowę i działanie mięśni gładkich, poprzecznie prążkowanych szkieletowych oraz mięśnia sercowego (4)
- 5Uczeń wymienia główne grupy mięśni człowieka oraz określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała (1)
- 6Uczeń przedstawia budowę i wyjaśnia mechanizm skurczu sarkomeru (2)
- 7Uczeń analizuje procesy pozyskiwania energii w mięśniach (rola fosfokreatyny, oddychanie beztlenowe, rola mioglobiny, oddychanie tlenowe) i wyjaśnia mechanizm powstawania deficytu tlenowego (1)
- 8Uczeń analizuje związek pomiędzy systematyczną aktywnością fizyczną a gęstością masy kostnej i prawidłowym stanem układu ruchu (1)
- 4Układ pokarmowy i przebieg procesów trawiennych
- 1Uczeń omawia budowę poszczególnych elementów układu pokarmowego oraz przedstawia związek pomiędzy budową a pełnioną funkcją (10)
- 2Uczeń podaje źródła, funkcje i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu ze szczególnym uwzględnieniem roli witamin, soli mineralnych, aminokwasów egzogennych, nienasyconych kwasów tłuszczowych i błonnika (1)
- 3Uczeń przedstawia i porównuje proces trawienia, wchłaniania i transportu białek, cukrów i tłuszczów (1)
- 4Uczeń analizuje potrzeby energetyczne organizmu oraz porównuje (porządkuje) wybrane formy aktywności fizycznej pod względem zapotrzebowania na energię (0)
- 5Uczeń analizuje związek pomiędzy dietą i trybem życia a stanem zdrowia (otyłość i jej następstwa zdrowotne, cukrzyca, anoreksja, bulimia) (1)
- 5Układ oddechowy
- 1Uczeń opisuje budowę i funkcje narządów wchodzących w skład układu oddechowego (3)
- 2Uczeń wyjaśnia znaczenie oddychania tlenowego dla organizmu (0)
- 3Uczeń przedstawia mechanizm wymiany gazowej w tkankach i w płucach oraz określa rolę klatki piersiowej i przepony w tym procesie (0)
- 4Uczeń określa rolę krwi w transporcie tlenu i dwutlenku węgla (0)
- 5Uczeń analizuje wpływ czynników zewnętrznych na stan i funkcjonowanie układu oddechowego (alergie, bierne i czynne palenie tytoniu, pyłowe zanieczyszczenia powietrza) (3)
- 6Układ krwionośny
- 1Uczeń charakteryzuje budowę serca i naczyń krwionośnych, wskazuje ich cechy adaptacyjne do pełnionych funkcji (5)
- 2Uczeń wykazuje współdziałanie układu krwionośnego z innymi układami (limfatycznym, pokarmowym, wydalniczym, dokrewnym) (1)
- 3Uczeń przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym (z uwzględnieniem przystosowania w budowie naczyń krwionośnych i występowania różnych rodzajów sieci naczyń włosowatych) (1)
- 4Uczeń charakteryzuje funkcje poszczególnych składników krwi (krwinki, płytki, przeciwciała) (3)
- 5Uczeń przedstawia główne grupy krwi w układzie AB0 oraz czynnik Rh (2)
- 6Uczeń analizuje związek pomiędzy dietą i trybem życia a stanem i funkcjonowaniem układu krwionośnego (miażdżyca, zawał serca, żylaki) (8)
- 7Układ odpornościowy
- 1Uczeń opisuje elementy układu odpornościowego człowieka (2)
- 2Uczeń przedstawia reakcję odpornościową humoralną i komórkową, swoistą i nieswoistą (0)
- 3Uczeń wyjaśnia, co to jest konflikt serologiczny i zgodność tkankowa (0)
- 4Uczeń przedstawia immunologiczne podłoże alergii, wymienia najczęstsze alergeny (roztocza, pyłki, arachidy itd.) (0)
- 5Uczeń opisuje sytuacje, w których występuje niedobór odporności (immunosupresja po przeszczepach, AIDS itd.), i przedstawia związane z tym zagrożenia (0)
- 6Uczeń wyjaśnia, co to są choroby autoimmunizacyjne, podaje przykłady takich chorób (0)
- 8Układ wydalniczy
- 1Uczeń wyjaśnia istotę procesu wydalania oraz wymienia substancje, które są wydalane z organizmu człowieka (1)
- 2Uczeń przedstawia budowę i funkcję poszczególnych narządów układu wydalniczego (nerki, moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa) (3)
- 3Uczeń wykazuje związek między budową nerki a pełnioną funkcją (0)
- 4Uczeń przedstawia sposób funkcjonowania nefronu oraz porównuje składniki moczu pierwotnego i ostatecznego (1)
- 5Uczeń wyjaśnia, na czym polega niewydolność nerek i na czym polega dializa (1)
- 9Układ nerwowy
- 1Uczeń opisuje budowę i funkcje mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów (37)
- 2Uczeń przedstawia rolę układu autonomicznego współczulnego i przywspółczulnego (13)
- 3Uczeń przedstawia istotę procesu powstawania i przewodzenia impulsu nerwowego (51)
- 4Uczeń wymienia przykłady i opisuje rolę przekaźników nerwowych w komunikacji w układzie nerwowym (26)
- 5Uczeń opisuje łuk odruchowy oraz wymienia rodzaje odruchów i przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się (20)
- 6Uczeń wykazuje kontrolno-integracyjną rolę mózgu, z uwzględnieniem funkcji jego części: kory, poszczególnych płatów, hipokampu (8)
- 7Uczeń przedstawia lokalizację i rolę ośrodków korowych (4)
- 8Uczeń przedstawia biologiczne znaczenie snu (0)
- 10Narządy zmysłów
- 1Uczeń klasyfikuje receptory ze względu na rodzaj bodźca, przedstawia ich funkcje oraz przedstawia lokalizację receptorów w organizmie człowieka (23)
- 2Uczeń przedstawia budowę oka i ucha oraz wyjaśnia sposób ich działania (omawia drogę bodźca) (31)
- 3Uczeń przedstawia budowę i określa rolę błędnika, zmysłu smaku i węchu (4)
- 4Uczeń przedstawia podstawowe zasady higieny narządu wzroku i słuchu (5)
- 11Budowa i funkcje skóry
- 1Uczeń opisuje budowę skóry i wykazuje zależność pomiędzy budową a funkcjami skóry (ochronna, termoregulacyjna, wydzielnicza, zmysłowa) (11)
- 2Uczeń przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób skóry (trądzik, kontrola zmian skórnych, wpływ promieniowania UV na stan skóry i rozwój chorób nowotworowych skóry) (0)
- 12Układ dokrewny
- 1Uczeń klasyfikuje hormony według kryterium budowy chemicznej oraz przedstawia wpływ hormonów peptydowych i sterydowych na komórki docelowe (2)
- 2Uczeń wymienia gruczoły dokrewne, podaje ich lokalizację i przedstawia ich rolę w regulacji procesów życiowych (5)
- 3Uczeń wyjaśnia mechanizmy homeostazy (w tym mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego) i ilustruje przykładami wpływ hormonów na jej utrzymanie (2)
- 4Uczeń wykazuje nadrzędną rolę podwzgórza i przysadki mózgowej w regulacji hormonalnej (opisuje mechanizm sprzężenia zwrotnego między przysadką mózgową a gruczołem podległym na przykładzie tarczycy) (1)
- 5Uczeń wyjaśnia mechanizm antagonistycznego działania niektórych hormonów na przykładzie insuliny i glukagonu oraz kalcytoniny i parathormonu (2)
- 6Uczeń wyjaśnia działanie adrenaliny i podaje przykłady sytuacji, w których jest ona wydzielana (3)
- 7Uczeń analizuje działanie hormonów odpowiedzialnych za dojrzewanie i rozród człowieka (5)
- 8Uczeń podaje przykłady hormonów tkankowych (gastryna, erytropoetyna) i ich roli w organizmie (0)
- 13Układ rozrodczy
- 1Uczeń charakteryzuje przebieg dojrzewania fizycznego człowieka (1)
- 2Uczeń przedstawia budowę i funkcje żeńskich i męskich narządów płciowych (28)
- 3Uczeń analizuje przebieg procesu spermatogenezy i oogenezy (23)
- 4Uczeń przedstawia przebieg cyklu menstruacyjnego (14)
- 5Uczeń przedstawia fizjologię zapłodnienia (12)
- 14Rozwój człowieka
- 1Uczeń opisuje metody wykorzystywane w planowaniu rodziny (1)
- 2Uczeń wyjaśnia istotę badań prenatalnych oraz podaje przykłady sytuacji, w których warto z nich skorzystać (0)
- 3Uczeń opisuje przebieg kolejnych faz rozwoju zarodka i płodu, z uwzględnieniem roli łożyska, oraz wyjaśnia wpływ różnych czynników na prawidłowy przebieg ciąży (28)
- 4Uczeń przedstawia etapy ontogenezy człowieka (od narodzin po starość) (5)
- VIGenetyka i biotechnologia
- 1Kwasy nukleinowe
- 1Uczeń przedstawia budowę nukleotydów (8)
- 2Uczeń przedstawia strukturę podwójnej helisy i określa rolę wiązań wodorowych w jej utrzymaniu (13)
- 3Uczeń wykazuje rolę podwójnej helisy w replikacji DNA oraz określa polimerazę DNA jako enzym odpowiedzialny za replikację; uzasadnia znaczenie sposobu syntezy DNA (replikacji semikonserwatywnej) dla dziedziczenia informacji (1)
- 4Uczeń opisuje i porównuje strukturę i funkcję cząsteczek DNA i RNA (5)
- 5Uczeń przedstawia podstawowe rodzaje RNA występujące w komórce (mRNA, rRNA i tRNA) oraz określa ich rolę (6)
- 2Cykl komórkowy
- 1Uczeń przedstawia organizację DNA w genomie (helisa, nukleosom, chromatyda, chromosom) (10)
- 2Uczeń opisuje cykl komórkowy, wymienia etap, w którym zachodzi replikacja DNA, uzasadnia konieczność podwojenia ilości DNA przed podziałem komórki (37)
- 3Uczeń opisuje budowę chromosomu (metafazowego), podaje podstawowe cechy kariotypu organizmu diploidalnego (10)
- 4Uczeń podaje różnicę między podziałem mitotycznym a mejotycznym i wyjaśnia biologiczne znaczenie obu typów podziału (43)
- 5Uczeń analizuje nowotwory jako efekt mutacji zaburzających regulację cyklu komórkowego (1)
- 3Informacja genetyczna i jej ekspresja
- 1Uczeń wyjaśnia sposób kodowania porządku aminokwasów w białku za pomocą kolejności nukleotydów w DNA, posługuje się tabelą kodu genetycznego (6)
- 2Uczeń przedstawia poszczególne etapy prowadzące od DNA do białka (transkrypcja, translacja), uwzględniając rolę poszczególnych typów RNA oraz rybosomów (14)
- 3Uczeń przedstawia proces potranskrypcyjnej obróbki RNA u organizmów eukariotycznych (3)
- 4Uczeń przedstawia potranslacyjne modyfikacje białek (fosforylacja, glikozylacja) (0)
- 5Uczeń porównuje strukturę genomu prokariotycznego i eukariotycznego (3)
- 4Regulacja działania genów
- 5Genetyka mendlowska
- 1Uczeń wyjaśnia i stosuje podstawowe pojęcia genetyki klasycznej (allel, allel dominujący, allel recesywny, locus, homozygota, heterozygota, genotyp, fenotyp) (2)
- 2Uczeń przedstawia i stosuje prawa Mendla (4)
- 3Uczeń zapisuje i analizuje krzyżówki jednogenowe i dwugenowe (z dominacją zupełną i niezupełną oraz allelami wielokrotnymi, posługując się szachownicą Punnetta) oraz określa prawdopodobieństwo wystąpienia poszczególnych genotypów i fenotypów w pokoleniach potomnych (7)
- 4Uczeń opisuje sprzężenia genów (w tym sprzężenia z płcią) i przedstawia sposoby ich mapowania na chromosomie (2)
- 5Uczeń przedstawia sposób dziedziczenia płci u człowieka, analizuje drzewa rodowe, w tym dotyczące występowania chorób genetycznych człowieka (1)
- 6Uczeń podaje przykłady cech (nieciągłych) dziedziczących się zgodnie z prawami Mendla (0)
- 6Zmienność genetyczna
- 1Uczeń określa źródła zmienności genetycznej (mutacje, rekombinacja) (4)
- 2Uczeń przedstawia związek między rodzajem zmienności cechy (zmienność nieciągła lub ciągła) a sposobem determinacji genetycznej (jedno locus lub wiele genów) (0)
- 3Uczeń przedstawia zjawisko plejotropii (0)
- 4Uczeń podaje przykłady zachodzenia rekombinacji genetycznej (mejoza) (8)
- 5Uczeń rozróżnia mutacje genowe: punktowe, delecje i insercje i określa ich możliwe skutki (0)
- 6Uczeń definiuje mutacje chromosomowe i określa ich możliwe skutki (0)
- 7Choroby genetyczne
- 1Uczeń podaje przykłady chorób genetycznych człowieka wywołanych przez mutacje genowe (mukowiscydoza, fenyloketonuria, hemofilia, ślepota na barwy, choroba Huntingtona) (0)
- 2Uczeń podaje przykłady chorób genetycznych wywoływanych przez mutacje chromosomowe i określa te mutacje (zespoły Downa, Turnera i Klinefeltera) (1)
- 8Biotechnologia molekularna, inżynieria genetyczna i medycyna molekularna
- 1Uczeń przedstawia najważniejsze typy enzymów stosowanych w inżynierii genetycznej (enzymy restrykcyjne, ligazy, polimerazy DNA) (0)
- 2Uczeń przedstawia istotę procedur inżynierii genetycznej (izolacji i wprowadzania obcego genu do organizmu) (1)
- 3Uczeń przedstawia zasadę metody PCR (łańcuchowej reakcji polimerazy) i jej zastosowanie (0)
- 4Uczeń przedstawia sposoby oraz cele otrzymywania transgenicznych bakterii, roślin i zwierząt (1)
- 5Uczeń przedstawia procedury i cele doświadczalnego klonowania organizmów, w tym ssaków (0)
- 6Uczeń przedstawia sposoby i cele otrzymywania komórek macierzystych (0)
- 7Uczeń przedstawia różnorodne zastosowania metod genetycznych, m.in. w kryminalistyce i sądownictwie, diagnostyce medycznej i badaniach ewolucyjnych (1)
- 8Uczeń dyskutuje problemy etyczne związane z rozwojem inżynierii genetycznej i biotechnologii, w tym przedstawia kontrowersje towarzyszące badaniom nad klonowaniem terapeutycznym człowieka i formułuje własną opinię na ten temat (0)
- 9Uczeń przedstawia perspektywy zastosowania terapii genowej (0)
- 10Uczeń przedstawia projekt poznania genomu ludzkiego i jego konsekwencje dla medycyny, zdrowia, ubezpieczeń zdrowotnych (0)
- VIIEkologia
- 1Nisza ekologiczna
- 1Uczeń przedstawia podstawowe elementy niszy ekologicznej organizmu, rozróżniając zakres tolerancji organizmu względem warunków (czynników) środowiska oraz zbiór niezbędnych mu zasobów (6)
- 2Uczeń określa środowisko życia organizmu, mając podany jego zakres tolerancji na określone czynniki (np. temperaturę, wilgotność, stężenie tlenków siarki w powietrzu) (3)
- 3Uczeń przedstawia rolę organizmów o wąskim zakresie tolerancji na czynniki środowiska w monitorowaniu jego zmian, zwłaszcza powodowanych przez działalność człowieka, podaje przykłady takich organizmów wskaźnikowych (2)
- 2Populacja
- 1Uczeń wyróżnia populację lokalną gatunku, określając jej przykładowe granice oraz wskazując związki między jej członkami (0)
- 2Uczeń przewiduje zmiany liczebności populacji, dysponując danymi o jej aktualnej liczebności, rozrodczości, śmiertelności oraz migracjach osobników (3)
- 3Uczeń analizuje strukturę wiekową i przestrzenną populacji określonego gatunku (2)
- 4Uczeń przedstawia przyczyny konkurencji wewnątrzgatunkowej i przewiduje jej skutki (0)
- 3Zależności międzygatunkowe
- 1Uczeń przedstawia źródło konkurencji międzygatunkowej, jakim jest korzystanie przez różne organizmy z tych samych zasobów środowiska (1)
- 2Uczeń przedstawia skutki konkurencji międzygatunkowej w postaci zawężenia się nisz ekologicznych konkurentów lub wypierania jednego gatunku z części jego areału przez drugi (3)
- 3Uczeń przedstawia podobieństwa i różnice między drapieżnictwem, roślinożernością i pasożytnictwem (2)
- 4Uczeń wymienia czynniki sprzyjające rozprzestrzenianiu się pasożytów (patogenów) (0)
- 5Uczeń wyjaśnia zmiany liczebności populacji zjadanego i zjadającego na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego (0)
- 6Uczeń przedstawia skutki presji populacji zjadającego (drapieżnika, roślinożercy lub pasożyta) na populację zjadanego, jakim jest zmniejszenie konkurencji wśród zjadanych; przedstawia znaczenie tego zjawiska dla zachowania różnorodności gatunkowej (0)
- 7Uczeń wykazuje rolę zależności mutualistycznych (fakultatywnych i obligatoryjnych jedno- lub obustronnie) w przyrodzie, posługując się uprzednio poznanymi przykładami (porosty, mikoryza, współżycie korzeni roślin z bakteriami wiążącymi azot, przenoszenie pyłku roślin przez zwierzęta odżywiające się nektarem itd.) (7)
- 8Uczeń podaje przykłady komensalizmu (2)
- 4Struktura i funkcjonowanie ekosystemu
- 1Uczeń przedstawia rolę organizmów tworzących biocenozę w kształtowaniu biotopu (proces glebotwórczy, mikroklimat) (6)
- 2Uczeń na przykładzie lasu wykazuje, że zróżnicowana struktura przestrzenna ekosystemu zależy zarówno od czynników fizykochemicznych (zmienność środowiska w skali lokalnej), jak i biotycznych (tworzących go gatunków – np. warstwy lasu) (2)
- 3Uczeń określa rolę zależności pokarmowych w ekosystemie, przedstawia je w postaci łańcuchów i sieci pokarmowych, analizuje przedstawione (w postaci schematu, opisu itd.) sieci i łańcuchy pokarmowe (5)
- 4Uczeń przewiduje na podstawie danych o strukturze pokarmowej dwóch ekosystemów (oraz wiedzy o dynamice populacji zjadających i zjadanych), który z nich może być bardziej podatny na gradacje (masowe pojawy) roślinożerców (0)
- 5Przepływ energii i krążenie materii w przyrodzie
- 1Uczeń wyróżnia poziomy troficzne producentów i konsumentów materii organicznej, a wśród tych ostatnich – roślinożerców, drapieżców (kolejnych rzędów) oraz destruentów (0)
- 2Uczeń wyjaśnia, dlaczego wykres ilustrujący ilość energii przepływającej przez poziomy troficzne od roślin do drapieżców ostatniego rzędu ma postać piramidy (1)
- 3Uczeń wykazuje rolę, jaką w krążeniu materii odgrywają różne organizmy odżywiające się szczątkami innych organizmów (1)
- 4Uczeń opisuje obieg węgla w przyrodzie, wskazuje główne źródła jego dopływu i odpływu (1)
- 5Uczeń opisuje obieg azotu w przyrodzie, określa rolę różnych grup bakterii w obiegu tego pierwiastka (1)
- VIIIRóżnorodność biologiczna Ziemi
- 1Uczeń wymienia główne czynniki geograficzne kształtujące różnorodność gatunkową i ekosystemową Ziemi (klimat, ukształtowanie powierzchni), podaje przykłady miejsc charakteryzujących się szczególnym bogactwem gatunkowym (5)
- 2Uczeń przedstawia wpływ zlodowaceń na rozmieszczenie gatunków (rola ostoi w przetrwaniu gatunków w trakcie zlodowaceń, gatunki reliktowe jako świadectwo przemian świata żywego); podaje przykłady reliktów (1)
- 3Uczeń wyjaśnia rozmieszczenie biomów na kuli ziemskiej, odwołując się do zróżnicowania czynników klimatycznych (1)
- 4Uczeń przedstawia wpływ człowieka na różnorodność biologiczną, podaje przykłady tego wpływu (zagrożenie gatunków rodzimych, introdukcja gatunków obcych) (20)
- 5Uczeń uzasadnia konieczność zachowania starych odmian roślin uprawnych i ras zwierząt hodowlanych jako części różnorodności biologicznej (3)
- 6Uczeń uzasadnia konieczność stosowania ochrony czynnej dla zachowania wybranych gatunków i ekosystemów (31)
- IXEwolucja
- 1Źródła wiedzy o mechanizmach i przebiegu ewolucji
- 1Uczeń przedstawia podstawowe źródła wiedzy o mechanizmach i przebiegu ewolucji (budowa, rozwój i zapis genetyczny organizmów, skamieniałości, obserwacje doboru w naturze) (12)
- 2Uczeń podaje przykłady działania doboru naturalnego (melanizm przemysłowy, uzyskiwanie przez bakterie oporności na antybiotyki itp.) (0)
- 3Uczeń przedstawia znaczenie skamieniałości jako bezpośredniego źródła wiedzy o przebiegu ewolucji organizmów oraz sposób ich powstawania i wyjaśnia przyczyny niekompletności zapisu kopalnego (12)
- 4Uczeń odczytuje z drzewa filogenetycznego relację pokrewieństwa ewolucyjnego gatunków, zapisuje taką relację przedstawioną w formie opisu, schematu lub klasyfikacji (0)
- 2Dobór naturalny
- 1Uczeń wykazuje rolę mutacji i rekombinacji genetycznej w powstawaniu zmienności, która jest surowcem ewolucji (0)
- 2Uczeń przedstawia mechanizm działania doboru naturalnego i jego rodzaje (stabilizujący, kierunkowy, różnicujący), omawia skutki doboru w postaci powstawania adaptacji u organizmów (0)
- 3Uczeń przedstawia adaptacje wybranych (poznanych wcześniej) gatunków do życia w określonych warunkach środowiska (5)
- 3Elementy genetyki populacji
- 1Uczeń definiuje pulę genową populacji (0)
- 2Uczeń przedstawia prawo Hardy’ego-Weinberga i stosuje je do rozwiązywania prostych zadań (jeden locus, dwa allele) (0)
- 3Uczeń wykazuje, że na poziomie genetycznym efektem doboru naturalnego są zmiany częstości genów w populacji (0)
- 4Uczeń wyjaśnia, dlaczego mimo działania doboru naturalnego w populacji ludzkiej utrzymują się allele warunkujące choroby genetyczne – recesywne (np. mukowiscydoza), współdominujące (np. anemia sierpowata), dominujące (np. pląsawica Huntingtona) (0)
- 5Uczeń przedstawia warunki, w których zachodzi dryf genetyczny i omawia jego skutki (0)
- 4Powstawanie gatunków
- 1Uczeń wyjaśnia, na czym polega biologiczna definicja gatunku (gatunek jako zamknięta pula genowa), rozróżnia gatunki biologiczne na podstawie wyników odpowiednich badań (przedstawionych w formie opisu, tabeli, schematu itd.) (0)
- 2Uczeń przedstawia mechanizm powstawania gatunków wskutek izolacji geograficznej i rolę czynników zewnętrznych (zlodowacenia, zmiany klimatyczne, wędrówki kontynentów) w powstawaniu i zanikaniu barier (1)
- 3Uczeń wyjaśnia różnicę między specjacją allopatryczną a sympatryczną (0)
- 5Pochodzenie i rozwój życia na Ziemi
- 1Uczeń przedstawia, w jaki sposób mogły powstać pierwsze organizmy na Ziemi, odwołując się do hipotez wyjaśniających najważniejsze etapy tego procesu: syntezę związków organicznych z nieorganicznymi, powstanie materiału genetycznego („świat RNA”), powstanie komórki („koacerwaty”, „micelle lipidowe”) (2)
- 2Uczeń przedstawia rolę czynników zewnętrznych w przebiegu ewolucji (zmiany klimatyczne, katastrofy kosmiczne, dryf kontynentów) (6)
- 3Uczeń opisuje warunki, w jakich zachodzi radiacja adaptacyjna oraz ewolucja zbieżna; podaje przykłady konwergencji i dywergencji; identyfikuje konwergencje i dywergencje na podstawie schematu, rysunku, opisu itd. (2)
- 4Uczeń porządkuje chronologicznie najważniejsze zdarzenia z historii życia na Ziemi, podaje erę, w której zaszły (eon w wypadku prekambru) (3)
- 6Antropogeneza
- 1Uczeń przedstawia podobieństwa i różnice między człowiekiem a innymi naczelnymi, zwłaszcza małpami człekokształtnymi (1)
- 2Uczeń przedstawia zmiany, jakie zaszły w trakcie ewolucji człowieka (1)
- 3Uczeń wymienia najważniejsze kopalne formy człowiekowate (australopiteki, człowiek zręczny, człowiek wyprostowany, neandertalczyk), porządkuje je chronologicznie i określa ich najważniejsze cechy (pojemność mózgoczaszki, najważniejsze cechy kośćca, używanie narzędzi, ślady kultury) (1)
- XZalecane doświadczenia, obserwacje i wycieczki
- 1Uczeń planuje i przeprowadza doświadczenie
- aWykrywanie cukrów prostych, białek i tłuszczów prostych w produktach spożywczych (0)
- bAktywność wybranego enzymu (np. katalazy z bulwy ziemniaka, proteinazy z soku kiwi lub ananasa) (0)
- cWpływ wybranego czynnika (np. światła, temperatury) na intensywność fotosyntezy (np. mierzoną wydzielaniem tlenu) (0)
- dWybrana reakcja tropiczna roślin (0)
- 2Uczeń dokonuje obserwacji
- aZjawisko plazmolizy i deplazmolizy (np. w komórkach skórki dolnej liścia spichrzowego cebuli) (0)
- bChloroplasty, chromoplasty i ziarna skrobi (0)
- cRuch cytoplazmy w komórkach roślinnych (np. w komórkach moczarki) (0)
- dPreparaty świeże wybranych jednokomórkowych glonów (np. okrzemek, pierwotka) i cudzożywnych protistów (np. pantofelka) (0)
- ePreparaty trwałe analizowanych grup organizmów (0)
- fWystępowanie porostów w najbliższej okolicy (0)
- gZmienność ciągła i nieciągła u wybranego gatunku (0)
- hStruktura populacji (przestrzenna, wiekowa, wielkość itd.) wybranego gatunku (0)
- INNEInne (216)
1 z 1
